Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Gdyni

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 marca 2025 r.

Sąd Rejonowy w Gdyni I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSR Małgorzata Żelewska

Protokolant: Adrianna Bochniak

po rozpoznaniu w dniu 4 marca 2025 roku w Gdyni na rozprawie

sprawy z powództwa (...) sp. z o.o. z siedzibą w S. - Syndyka Masy Upadłości M. B.

przeciwko M. M. (1)

o zachowek

I.  zasądza od pozwanej M. M. (1) na rzecz powoda (...) Sp. z o.o. w S. – Syndyka Masy Upadłości M. B. kwotę 19.500 zł (dziewiętnaście tysięcy pięćset złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 27 października 2022 roku do dnia zapłaty;

II.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  znosi wzajemnie koszty procesu pomiędzy stronami.

Sygn. akt I C 957/24

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 27 marca 2025 roku

Powód (...) sp. z o.o. z siedzibą w S. – Syndyk masy upadłości M. B. wniósł pozew przeciwko pozwanej M. M. (1), w którym domagał się zasądzenia od pozwanej na rzecz powoda kwoty 39.000 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie, liczonymi od dnia 26 października 2022 roku do dnia zapłaty oraz zasądzenia od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że w dniu 21 września 2021 r. ogłoszono upadłość dłużnika M. B.. Syndykiem masy upadłości upadłego dłużnika ustanowiono spółkę (...) sp. z o.o. z siedzibą w S.. Pozwana nabyła spadek po zmarłej A. B. na podstawie testamentu. Zmarła A. B. była córką upadłej, a siostrą pozwanej. W skład spadku wchodził udział 1/2 w prawie własności lokalu mieszkalnego położonego w G. przy ul. (...). Upadłej w przypadku spadkobrania ustawowego przypadłby udział w spadku w wysokości 1/2, zaś wobec spadkobrania testamentowego upadłej przysługuje tytułem zachowku roszczenie o zapłatę kwoty stanowiącej równowartość 1/4 majątku spadkowego, a więc 1/8 prawa własności lokalu. Wobec powyższego pozwana została wezwana do zapłaty kwoty 39.000 zł tytułem zachowku. Poprzez wymianę korespondencji strony postanowiły zawrzeć ugodę polegającą na zapłacie przez pozwaną kwoty 5.800 złotych, jednak przedmiotowa ugoda nie została zaakceptowana przez sędziego komisarza.

(pozew, k. 2-6)

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości, ewentualnie o oddalenie powództwa co do kwoty 33.200 złotych. W uzasadnieniu pozwana podniosła, że żądanie powoda jest sprzeczne z istotą instytucji zachowku, który służy ochronie interesów majątkowych najbliższych członków rodziny spadkodawcy. Pozwana wskazała, że z uwagi na brak ochrony majątkowej M. B. żądanie powoda jest całkowicie sprzeczne z istotą zachowku, w związku z czym sprzeczność tego roszczenia prowadzi do nadużycia przedmiotowego prawa i tym samym narusza zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. W wypadku ewentualnej wypłaty zachowku zasilona zostanie wyłącznie masa upadłościowa, zaś z masy upadłościowej prawo do zaspokojenia się będą mieli wierzyciele w postaci dużych podmiotów finansowych, tj. banków. Ponadto pozwana podniosła, że od lat wspiera finansowo swoją mamę, a suma pieniężna tego wsparcia znacząco przekroczyła żądaną do wypłaty kwotę zachowku.

(odpowiedź na pozew, k. 75-76v.)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Postanowieniem Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ w Gdańsku z dnia 21 września 2021 roku wydanym w sprawie sygn. akt VI GU 351/21 ogłoszono upadłość M. B. jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Jednocześnie Sąd postanowił o wyznaczeniu syndyka masy upadłości M. B., którym została spółka (...) sp. z o.o. z siedzibą w S..

Aktualna kwota wierzytelności w postępowaniu M. B. wynosi 652.946,39 złotych, zaś zaspokojeniu w pierwszej kolejności podlegają jedynie wierzytelności ZUS w wysokości 47.716,87 złotych.

(dowód: postanowienie Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ w Gdańsku z dnia 21 września 2021 r., sygn. akt VI GU 351/21 – k. 8; spis wierzytelności w postępowaniu M. B. – k. 87-88)

W dniu 7 marca 2021 roku zmarła A. B., córka M. B.. Sąd Rejonowy w Gdyni w postanowieniu z dnia 21 czerwca 2022 roku, sygn. akt VII Ns 1497/21 stwierdził, że spadek po A. B. na podstawie testamentu własnoręcznego nabyła w całości z dobrodziejstwem intwentarza M. M. (1).

W skład spadku wchodził udział 1/2 w prawie własności lokalu mieszkalnego położonego w G. przy ul. (...). W dniu 22 września 2009 roku M. B. darowała swoim córkom M. M. (1) i A. B. udziały po 1/2 każdej w prawie własności ww. nieruchomości na podstawie aktu notarialnego zawartego przed notariuszem M. M. (2) w kancelarii notarialnej w G.. Po śmierci A. B. M. M. (1) stała się wyłącznym właścicielem przedmiotowego mieszkania.

(dowód: postanowienie Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 21 czerwca 2022 roku, sygn. akt VII Ns 1497/21 – k. 8; akt notarialny z dnia 22 września 2009 r., rep. A nr 5480/2009 – k. 19-22)

Pismem z dnia 7 października 2022 roku syndyk masy upadłości M. B. wezwał M. M. (1) do zapłaty kwoty 39.000 złotych w związku z ustaleniem wartości przysługującego zachowku po zmarłej A. B.. M. M. (1) odebrała przedmiotowe wezwanie do zapłaty w dniu 12 października 2022 roku.

Wcześniej syndyk zlecił rzeczoznawcy majątkowemu sporządzenie wyceny nieruchomości wchodzącej w skład spadku po zmarłej. W sporządzonym w dniu 5 października 2022 roku operacie szacunkowym wartość udziału 1/8 w prawie własności lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku nr (...) przy ul. (...) w G., objętego księgą wieczystą KW nr (...) oszacowana została na kwotę 39.000 złotych. M. M. (1) nie kwestionowała, że wartość ww. lokalu mieszkalnego wynosi 312.000 złotych.

W odpowiedzi na pismo syndyka z dnia 7 października 2022 roku, M. M. (1) w piśmie z dnia 4 listopada 2022 roku oświadczyła, że brak jest podstaw do wypłaty kwoty 39.000 złotych tytułem zachowku, bowiem w sprawie ma zastosowanie art. 5 k.c., a żądanie syndyka jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

(dowód: pismo z dnia 7 października 2022 roku wraz z dowodem doręczenia – k. 23-24; operat szacunkowy z dnia 5 października 2022 roku – k. 25-38; oświadczenie pozwanej na rozprawie w dniu 4 marca 2025 r. - k. 161; pismo pozwanej z dnia 4 listopada 2022 r. - k. 39-40)

W piśmie z dnia 11 stycznia 2023 roku M. M. (1) zaproponowała polubowne rozwiązanie sporu i zawarcie porozumienia, na mocy którego dokona jednorazowej wpłaty na rzecz masy upadłościowej kwoty w wysokości 5.800 złotych.

(...) sp. z o.o. wystąpił do Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ w Gdańsku z wnioskiem o wyrażenie zgody na zawarcie porozumienia i dokonania przez pozwaną jednorazowej wpłaty na rzecz masy upadłości w kwocie 5.800 złotych. W dniu 6 kwietnia 2023 r. M. M. (1) wystąpiła do Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ w Gdańsku z tożsamym wnioskiem o wyrażenie zgody na zawarcie porozumienia. Postanowieniem Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ w Gdańsku z dnia 24 maja 2023 r., sygn. akt VI GUp 435/21 oddalono wniosek M. M. (1).

(dowód: pismo pozwanej z dnia 11 stycznia 2023 r. - k. 57; wniosek o wyrażenie zgody na zawarcie porozumienia z dnia 14 marca 2023 r. - k. 58; wniosek o wyrażenie zgody na zawarcie porozumienia z dnia 6 kwietnia 2023 r. - k. 62-63; postanowienie Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ w Gdańsku z dnia 24 maja 2023 r., sygn. akt VI GUp 435/21 – k. 65)

W lokalu mieszkalnym położonym w G. przy ul. (...) w dalszym ciągu mieszka M. B.. Mieszka tam sama, a w utrzymaniu pomaga jej córka M. M. (1). Jedynym dochodem M. B. jest emerytura w wysokości 1800 złotych. M. M. (1) przekazuje matce kwoty pieniężne, finansuje jej zabiegi lecznicze, spłacała jej kredyt. M. M. (1) w dniu 13 grudnia 2016 roku dokonała nadpłaty kredytu w banku (...) S.A. w kwocie 30.000 złotych. Przedmiotowy kredyt gotówkowy został spłacony i zamknięty w dniu 23 maja 2018 roku z pomocą M. M. (1). Ponadto w dniu 12 grudnia 2016 r. dokonała nadpłaty kredytu w kwocie 30.000 złotych w banku (...), a w dniu 12 stycznia 2017 r. uregulowała w imieniu M. B. należność w kwocie 3.200 złotych za usługę protetyczną. Od lipca 2020 roku do grudnia 2022 roku M. M. (1) przekazywała matce kwotę ok. 400-500 złotych miesięcznie na codzienne wydatki, w 2023 roku miesięczna kwota przekazywana przez córkę wynosiła 700 złotych, zaś w 2024 i 2025 roku M. M. (1) przekazuje środki w wysokości ok. 750-800 złotych miesięcznie.

M. M. (1) mieszka w domu w R. wraz z mężem i dwójką dzieci w wieku 15 i 18 lat. Pracuje zawodowo jako instruktor doskonalenia jazdy w ośrodku doskonalenia jazdy w P., z tytułu czego otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 6 tysięcy złotych miesięcznie. Mąż pozwanej jest informatykiem, czasami jest zatrudniony na etacie, a czasami otwiera własną działalność. Osiąga zarobki ok. 4-krotnie wyższe niż jego żona. Pozwana spłaca kredyt hipoteczny w wysokości 500.000 złotych. Pozwana oprócz domu posiada dwie działki, z czego jedna z nich obciążona jest niespłaconym kredytem. Miesięczne koszty utrzymania pozwanej, jej męża i dzieci wynoszą ok. 10 tysięcy złotych miesięcznie.

(dowód: zeznania świadka M. B. – k. 158-159; zeznania pozwanej M. M. (1) – k. 160-161; zaświadczenie banku z dnia 28 października 2022 r. - k. 43; potwierdzenie transakcji z dnia 12.12.2016 r. - k. 44; potwierdzenie transakcji z dnia 12 stycznia 2017 r. - k. 47)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów, dowodu z przesłuchania stron z ograniczeniem do strony pozwanej oraz dowodu z zeznań świadka M. B..

Przy ustalaniu stanu faktycznego sprawy Sąd oparł się w szczególności na dowodach w postaci wymienionych w stanie faktycznym dokumentów złożonych oraz załączonych do akt. Dowodom w postaci dokumentów urzędowych Sąd dał wiarę co do tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone (art. 244 k.p.c.), zaś dokumentom prywatnym wyłącznie co do tego, że osoba podpisana na dokumencie złożyła oświadczenie zawarte w jego treści (art. 245 k.p.c.). Sąd miał na uwadze, iż część przedłożonych przez strony dokumentów stanowiła jedynie kserokopie, jednak ich rzetelność, prawdziwość, wartość dowodowa oraz forma nie były kwestionowane w toku postępowania przez żadną ze stron. Sąd również nie znalazł podstaw do odmówienia im waloru wiarygodności.

Podstawę ustaleń faktycznych stanowił również dowód z przesłuchania pozwanej oraz dowód z przesłuchania świadka M. B.. Sąd dał wiarę zeznaniom pozwanej oraz zeznaniom świadka, albowiem ich zeznania pokrywały się z pozostałym materiałem uznanym przez Sąd za wiarygodny. Zeznawały one w sposób spontaniczny i według stanu swojej wiedzy i stanu pamięci. W ocenie Sądu brak było podstaw do odmowy dania im wiary.

Sąd zważył, co następuje:

W ocenie Sądu powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części.

Podstawę prawną powództwa stanowi przepis art. 991 § 1 i 2 k.c. Zgodnie z treścią art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek). W myśl natomiast art. 991 § 2 k.c. jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, bądź w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że w niniejszej sprawie nie było sporu co do tego, że pozwana jest spadkobiercą testamentowym po zmarłej A. B.. Nadto, upadła M. B. jako matka spadkodawczyni jest uprawniona do zachowku po zmarłej. W świetle zebranego materiału dowodowego należało stwierdzić, iż w skład spadku po A. B. wchodził udział 1/2 w prawie własności stanowiącego odrębną nieruchomość lokalu mieszkalnego położonego w G. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy w Gdyni prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) o wartości 312.000 złotych (wartość wynikająca z operatu szacunkowego sporządzonego na zlecenie powoda, niekwestionowa przez pozwaną).

Zgodnie z treścią art. 991 § 1 k.c. M. B. należy się zachowek w wysokości połowy wartości udziału spadkowego, który by jej przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Wobec treści art. 932 k.c. upadłej w przypadku dziedziczenia ustawowego przypadłby udział w spadku w wysokości 1/2. Wobec spadkobrania testamentowego upadłej przysługuje tytułem zachowku roszczenie o zapłatę kwoty stanowiącej równowartość 1/4 majątku spadkowego, tj. 1/8 prawa własności lokalu (1/4 x 1/2 prawa własności lokalu), zatem wysokość przysługującego jej roszczenia należało określić na kwotę 39.000 złotych (312.000 zł x 1/8).

Zauważyć należy, że w niniejszej sprawie powyższego roszczenia nie dochodzi jednak uprawniona M. B., a syndyk masy upadłości M. B., natomiast przyjąć należy, że powód jako syndyk masy upadłości zalicza się do osób uprawnionych do zachowku, o których mowa w art. 991 § 1 k.c. Zadaniem syndyka w postępowaniu upadłościowym jest oddłużenie upadłego oraz reprezentacja interesu wierzycieli, by w największym stopniu zaspokoić ich roszczenia. Jeśli w trakcie upadłości konsumenckiej osoba zadłużona otrzymała prawo do zachowku, to stanowi on potencjalne źródło środków, które mogą pomóc w pokryciu długów, zatem syndyk może zgłosić roszczenie w imieniu upadłego, by zwiększyć wartość masy upadłości.

Wbrew konsekwentnie prezentowanemu przez pozwaną stanowiska, w niniejszej sprawie Sąd nie dopatrzył się żadnych podstaw do oddalenia powództwa ze względu na zasady współżycia społecznego. Jak wskazuje się w orzecznictwie zastosowanie art. 5 k.c. nie jest wykluczone także do spadkowych praw podmiotowych (zob. wyrok SN z dnia 11 lipca 2012 r., I CSK 75/12, LEX nr 1311040), w tym nie jest wyłączone obniżenie wysokości należnej z tego tytułu sumy na podstawie art. 5 k.c. (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1981 r., III CZP 18/81, OSNCP 1981 Nr 12, poz. 228, L.). Wskazuje się przy tym, że ocena Sądu, czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa (art. 5 k.c.), nie powinna pomijać, że prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2004 r., IV CK 215/03, PiP (...)). Jednocześnie jednak dopuszcza się możliwość pozbawienia osoby uprawnionej zachowku na podstawie art. 5 k.c., jednakże tylko w sytuacjach wyjątkowych (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2001 r., IV CKN 250/00, niepublikowany). Zastosowanie art. 5 k.c. nie może bowiem udaremniać celów przepisów o zachowku, a odwołanie do zasad współżycia społecznego winno raczej służyć ochronie zobowiązanego do zachowku w sytuacji, gdy jego wysokość będzie nadmierna np. w wyniku nagłych zmian ekonomicznych, czy innych niezależnych od spadkobiercy zjawisk wpływających na wartość spadku, np. jego kradzież (zob. wyrok SA w Warszawie z dnia 11 października 2012 r., VI ACa 611/12, L.).

W ocenie Sądu roszczenie dochodzone przez powoda nie narusza zasad współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. Zadaniem syndyka jest zarówno oddłużenie upadłej, jak i zaspokojenie wierzycieli. Stosunek pozwanej do matki nie może wpływać na prawo wierzycieli do uzyskania zaspokojenia przysługujących im wierzytelności. Gdyby A. B. nie sporządziła testamentu, to M. B. nabyłaby udział w prawie własności lokalu mieszkalnego wchodzącego w skład spadku po zmarłej, z którego wierzyciele mogliby dochodzić zaspokojenia. W ocenie Sądu zasądzenie odpowiedniej kwoty tytułem zachowku celem zaspokojenia wierzycieli upadłej nie pozostaje w sprzeczności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem zachowku, gdyż pozwoli na częściową spłatę długów matki pozwanej, a tym samym pozytywnie wpłynie na sytuację majątkową upadłej, wobec czego zostanie zachowany cel instytucji zachowku, jakim jest ochrona interesów majątkowych najbliższych członków rodziny spadkodawcy. Sąd miał na uwadze także stanowisko pozwanej, która gotowa była zapłacić powodowi kwotę 5.800 złotych. Sąd nie znalazł także podstaw do oddalenia powództwa z uwagi na sytuację majątkową pozwanej, która mogłaby rzutować na ocenę, że domaganie się zapłaty zachowku stanowi nadużycie prawa. Wręcz przeciwnie, sytuacja finansowa pozwanej wydaje się na tyle stabilna, że w ocenie Sądu zapłata zasądzonej kwoty nie wpłynie na obniżenie standardu życia pozwanej.

Mając jednak na uwadze sytuację osobistą pozwanej oraz jej matki, Sąd doszedł do przekonania, że w niniejszej sprawie zaszły okoliczności, o których mowa w art. 997 ¹ § 1 k.c., uzasadniające obniżenie wysokości należnego zachowku. Zgodnie z treścią wskazanego przepisu obowiązany do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku może żądać odroczenia terminu jego płatności, rozłożenia go na raty, a w wyjątkowych przypadkach - jego obniżenia, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku. Jak wskazuje się w doktrynie w wypadku skorzystania z możliwości rozłożenia świadczenia na raty lub jego obniżenia, sąd ma uwzględnić sytuację osobistą i majątkową uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku. Pozwana w toku postępowania konsekwentnie wskazywała na szczególne okoliczności uzasadniające w jej ocenie oddalenie powództwa, ewentualnie obniżenie dochodzonego przez powoda roszczenia do poziomu proponowanych przez nią kwot około 15.000 zł czy 6.000 zł. oceniając powyższe stanowisko pozwanej Sąd miał przede wszystkim na uwadze stosunki osobiste łączące pozwaną i M. B., bieżącą pomoc finansową świadczoną przez pozwaną, dobrowolną spłatę przez pozwaną niektórych zadłużeń obciążających jej matkę. Pozwana od wielu lat regularnie wspiera finansowo uprawnioną do zachowku, a suma pieniężna tego wsparcia znacząco przekroczyła żądaną do wypłaty kwotę zachowku. Sąd doszedł do przekonania, że dobrowolna pomoc świadczona upadłej przez jej córkę nie może – z przyczyn wskazanych powyżej – uzasadniać oddalenia powództwa o zapłatę należnej kwoty tytułem zachowku, to jednak stosunki łączące uprawnioną oraz zobowiązaną z tytułu zachowku umożliwiają skorzystanie z instytucji obniżenia zachowku przewidzianej w art. 997 ¹ § 1 k.c., w związku z czym Sąd obniżył roszczenie powoda o połowę, tj. do kwoty 19.500 złotych.

W konsekwencji, w pkt. I wyroku Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 19.500 złotych. O odsetkach Sąd orzekł na mocy art. 481 § 1 i 2 k.c. i zasądził je od należności głównej od dnia 27 października 2022 roku do dnia zapłaty. Jak wskazuje się w orzecznictwie w zobowiązaniu łączącym uprawnionego do zachowku i spadkobiercę należy dostrzec elementy zobowiązania bezterminowego, co oznacza, że określenie terminu spełnienia świadczenia pieniężnego w tym zobowiązaniu następuje w wyniku wezwania dłużnika (spadkobiercy) do zapłaty (art. 455 k.c.), a nie dopiero od dnia wyrokowania w przedmiocie uprawnienia do zachowku (zob. wyrok SA w Warszawie z dnia 5 czerwca 2019 r., VI ACa 38/18, L.). Przed wniesieniem pozwu, pismem z dnia 7 października 2022 roku powód wezwał pozwaną do zapłaty zachowku w kwocie 39.000 zł w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania. Wezwanie do zapłaty zostało doręczone pozwanej w dniu 12 października 2022 roku, zatem termin 14 dniowy mijał 26 października 2022 roku, w związku z czym uznać należy, że opóźnienie w zapłacie świadczenia liczyć należy od dnia następnego, tj. od dnia 27 października 2022 roku.

W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu.

O kosztach procesu Sąd orzekł na mocy art. 100 k.p.c. i ustalając, że powództwo zostało uwzględnione w połowie, zniósł wzajemnie koszty procesu pomiędzy stronami.