Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Gdyni

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 września 2024 r.

Sąd Rejonowy w Gdyni I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Joanna Jank

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 września 2024 r. w G.

sprawy z powództwa M. K. (1)

przeciwko Z. K. (1) i I. K. (1)

o zachowek

1.  zasądza od pozwanego Z. K. (1) na rzecz powoda M. K. (1) kwotę 18.750,00 zł (osiemnaście tysięcy siedemset pięćdziesiąt złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 21 marca 2023 roku do dnia zapłaty,

2.  oddala powództwo w pozostałym zakresie w stosunku do pozwanego Z. K. (2),

3.  zasądza od pozwanego Z. K. (1) na rzecz powoda M. K. (1) kwotę 2.856,38 zł (dwa tysiące osiemset pięćdziesiąt sześć złotych trzydzieści osiem groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu,

4.  zasądza od pozwanego I. K. (1) na rzecz powoda M. K. (1) kwotę 18.750,00 zł (osiemnaście tysięcy siedemset pięćdziesiąt złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 21 marca 2023 roku do dnia zapłaty,

5.  oddala powództwo w pozostałym zakresie w stosunku do pozwanego I. K. (2),

6.  zasądza od pozwanego I. K. (1) na rzecz powoda M. K. (1) kwotę 2.856,38 zł (dwa tysiące osiemset pięćdziesiąt sześć złotych trzydzieści osiem groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygnatura akt I C 326/23

Uzasadnienie wyroku z dnia 25 września 2024 roku

Powód M. K. (1) wniósł pozew przeciwko Z. K. (1) oraz I. K. (1) domagając się zasądzenia od każdego z pozwanych na jego rzecz kwoty po 25.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 21 marca 2023 roku do dnia zapłaty tytułem zachowku po M. K. (2).

W uzasadnieniu pozwu powód podniósł, że spadkodawczyni M. K. (2) zmarła w dniu 29 stycznia 2022 roku. Miała trzech synów, w tym pozwanych. Trzeci z synów J. K. zmarł w lipcu 2015 roku, pozostawiając syna, tj. powoda. Na mocy testamentu spadkodawczyni do spadku powołała pozwanych w udziałach po ½ części. W skład spadku po M. K. (2) wchodzi nieruchomość gruntowa w G. G. położona przy ulicy (...) zabudowana domem mieszkalnym o powierzchni użytkowej 45 m ², której wartość powód szacuje na około 300.000 zł. Powód wskazuje, że przysługuje mu zachowek po M. K. (2) w wysokości 1/6 spadku, a więc w kwocie 50.000 zł. W dniu 17 października 2022 roku powód skierował do pozwanych wezwania do zapłaty ww. kwoty, w odpowiedzi na które I. K. (1) wyraził zgodę na zapłatę jedynie kwoty 33.000 zł.

(pozew, k. 3-5)

Pozwani zakwestionowali wskazaną w pozwie wartość nieruchomości, podnosząc, że dysponują operatem szacunkowym sporządzonym przez rzeczoznawcę majątkowego K. W., zgodnie z treścią którego wartość ww. nieruchomości wynosi 198.000 zł. Jednocześnie podtrzymali propozycję ugodową sformułowaną na etapie przedsądowym. Jak wskazali, działka ma dwóch właścicieli, a więc spadek obejmuje jedynie udział w wysokości ½ części.

(protokół rozprawy z dnia 29 listopada 2023r., k. 97-98v)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Spadkodawczyni M. K. (2) zmarła w dniu 29 stycznia 2022 roku. W chwili otwarcia spadku zmarła był wdową, a przy życiu pozostawało dwóch jej synów – Z. K. (1) i I. K. (1). Trzeci z synów J. K. zmarł w 2015 roku, pozostawiając syna M. K. (1).

(okoliczności bezsporne)

Postanowieniem z dnia 30 czerwca 2022 roku wydanym w sprawie o sygnaturze akt VII Ns 206/22 Sąd Rejonowy w Gdyni stwierdził, że spadek po M. K. (2), na podstawie testamentu z dnia 8 września 2016 roku, nabyli wprost synowie Z. K. (1) i I. K. (1) w udziałach po ½ części spadku. Przedmiotowe postanowienie uprawomocniło się w dniu 8 lipca 2022 roku.

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o postanowienie Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 30 czerwca 2022r. k. 12, testament notarialny, k. 20-21)

W skład spadku po M. K. (2) wchodził udział w wysokości ½ części w prawie współwłasności zabudowanej nieruchomości gruntowej położonej w G. przy ul. (...), składającej się z działki ewidencyjnej nr (...) obszaru 0,0549 ha, dla której Sąd Rejonowy w Gdyni prowadzi księgę wieczystą nr (...).

(dowód: wydruki treści księgi wieczystej nr (...), k. 14-19, 34-39)

M. K. (2) korzystała z części ww. działki nr (...) oraz usytuowanego na niej budynku mieszkalnego dwukondygnacyjnego przy ul. (...) zbudowanego w latach 30-tych XX w. o powierzchni użytkowej 45 m ². Na parterze tego budynku znajdują się pokój, kuchnia, łazienka z wc, a na piętrze dwa pokoje, łazienka i korytarz. Budynek jest ocieplony styropianem, jest ogrzewany gazem, wyposażony w instalację wodociągową, kanalizacyjną, elektryczną i c.o. Dach budynku jest płaski, nieocieplony, wykonany z trzciny pokrytej od strony wewnętrznej tynkiem, a od zewnętrznej deskami i papą. Wysokość ścian w części parterowej budynku wynosi 1,80-1,86 m. Ściany budynku zostały wykonane z cegły.

(dowód: przesłuchanie pozwanego Z. K. (1), płyta CD k. 99, przesłuchanie pozwanego I. K. (1), płyta CD k. 99, opinia biegłej sądowej z zakresu szacowania nieruchomości A. B., k. 125-160)

Wartość udziału w wysokości ½ części w prawie własności nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) – według stanu z dnia 29 stycznia 2022 roku i cen aktualnych – wynosi 225.000 zł.

(dowód: opinia biegłej sądowej z zakresu szacowania nieruchomości A. B., k. 125-160)

Na mocy umowy z dnia 23 sierpnia 2022 roku zawartej w formie aktu notarialnego sporządzonego przez notariusz D. T. z G. (rep. A 1642/2022) pozwani sprzedali całe przysługujące im udziały w prawie własności ww. nieruchomości gruntowej za cenę 220.000 zł.

(dowód: umowa sprzedaży z dnia 23 sierpnia 2022r., k. 83-96)

Pismem z dnia 17 października 2022 roku powód – reprezentowany przez fachowego pełnomocnika – wezwał każdego z pozwanych do zapłaty kwoty 50.000 zł tytułem zachowku po M. K. (2) w terminie 7 dni od otrzymania wezwania. W odpowiedzi, pismem z dnia 23 listopada 2022 roku pozwani wskazali, że nie kwestionują żądania powoda co do zasady, lecz jedynie co do wysokości. Zdaniem pozwanych wartość nieruchomości wchodzącej w skład spadku wynosi 198.000 zł i w związku z tym wyrazili gotowość zapłaty zachowku w kwocie 33.000 zł. Nie przystając na propozycję pozwanych, pismem z dnia 14 marca 2023 roku powód ponownie wezwał ich do zapłaty kwoty 50.000 zł tytułem zachowku.

(dowód: wezwanie do zapłaty wraz z dowodem nadania, k. 10-11, 12a-13, pismo pozwanych z dnia 23 listopada 2023r., k. 10, wezwanie do zapłaty z dnia 14 marca 2023r. wraz z dowodem nadania, k.6a-9)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów, dowodu z przesłuchania stron (z ograniczeniem do strony pozwanej), dowodu z opinii biegłego sądowego rzeczoznawcy majątkowego.

Przechodząc do oceny zebranego w niniejszej sprawie materiału dowodowego należy wskazać, że Sąd nie znalazł podstaw do kwestionowania wiarygodności i mocy dowodowej dokumentów powołanych w ustaleniach stanu faktycznego. Podkreślić bowiem należy, iż część z wymienionych powyżej dokumentów, w tym m.in. postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku czy akt notarialny miała charakter dokumentów urzędowych, a w toku niniejszego postępowania nie wzruszono w trybie art. 252 k.p.c. przysługujących tym dokumentom domniemań autentyczności oraz zgodności treści powołanych dokumentów z prawdą. Ponadto, Sąd nie doszukał się żadnych okoliczności mogących wzbudzać wątpliwości co do wiarygodności dokumentów prywatnych, w szczególności nie dostrzegł żadnych śladów podrobienia, przerobienia czy innej ingerencji.

Brak było również podstaw do odmowy przyznania waloru wiarygodności zeznaniom pozwanych w odniesieniu do okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, w szczególności składu spadku. Zeznania pozwanych nie były sprzeczne z żadnymi innymi dowodami zebranymi w sprawie, ani też nie budziły wątpliwości w świetle zasad doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania.

Ponadto, za wiarygodny dowód w sprawie Sąd uznał opinię biegłej sądowej do spraw szacowania nieruchomości A. B.. W ocenie Sądu opinia złożona przez biegłą mająca formę operatu szacunkowego została sporządzona w sposób rzetelny, profesjonalny i z zachowaniem należytych standardów. Biegła logicznie uzasadniła wnioski do jakich doszła, co pozwoliło Sądowi na prześledzenie toku myślowego biegłej i weryfikację prawidłowości wyceny pod kątem obowiązujących przepisów prawa dotyczących wyceny nieruchomości, a także zasad logicznego rozumowania czy wiedzy powszechnej. Strona powodowa wprawdzie zakwestionowała opinię, podnosząc, że wartość udziału w prawie własności nieruchomości wchodzącego w skład spadku została przez biegłą zaniżona, jednak zarzuty nie były uzasadnione. Pełnomocnik powoda swój zarzut opierał na tym, że przedmiotowa nieruchomość została wystawiona do sprzedaży za znacznie wyższą cenę niż podana przez biegłą. Jednak wskazać należy, co wynika z treści załączonego do akt sprawy odpisu aktu notarialnego z dnia 23 sierpnia 2022 roku, że przedmiotowy udział we współwłasności został przez pozwanych sprzedany za cenę 220.000 zł, a więc kwotę zbliżoną do wartości wskazanej przez biegłą. Jednocześnie należy zauważyć, że ceny ofertowe często znacznie odbiegają od cen transakcyjnych, co jest spowodowane tym, że sprzedający chcą uzyskać jak najwyższą cenę z tytułu sprzedaży. Windując cenę na wyższym poziomie, w toku negocjacji można uzyskać korzystniejszą cenę, aniżeli w wypadku, gdy nieruchomość od początku jest wystawiona za cenę odpowiadającą cenie rynkowej. Takie też były motywy działania pozwanych. Jak bowiem zeznał na rozprawie pozwany Z. K. (1) zawyżając cenę ofertową sprzedający chcieli „wyższą cenę przetargową”. Zatem, cena ofertowa może być określona na dowolnym poziomie, natomiast przy wycenie nieruchomości uwzględnia się cenę za jaką faktycznie nastąpiła sprzedaż. W opinii biegła uwzględniła ceny transakcyjne, zgodnie z zasadami wyceny. Tym samym, na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 5 k.p.c. wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej biegłego został pominięty, albowiem jego uwzględnienie doprowadziłoby jedynie do nieuzasadnionego przedłużenia niniejszego postępowania.

Podstawę prawną powództwa stanowiły przepisy art. 991 § 1 i 2 k.c. Zgodnie z § 1 zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). W myśl art. 991 § 2 k.c. jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

W ocenie Sądu, powództwo zasługiwało co do zasady na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności należało ustalić krąg spadkobierców ustawowych po M. K. (2), którzy byliby powołani do dziedziczenia gdyby spadkodawca nie sporządził testamentu. Zgodnie z treścią art. 931 § 1 k.c. w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Wedle art. 931 § 2 k.c. jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych. W niniejszej sprawie nie było sporu co do tego, że spadkodawczyni pozostawiła jedynie dwóch synów. Trzeci z jej synów J. K. zmarł w 2015 roku. W momencie otwarcia spadku po spadkodawczyni natomiast żył jego syn M. K. (1) (wnuk spadkodawczyni), który stosownie do art. 931 § 2 k.c. zostałby powołany do spadku w razie dziedziczenia ustawowego. Gdyby zatem J. K. dożył otwarcia spadku po matce, to przysługiwałby mu na podstawie ustawy udział w spadku w wysokości 1/3 części. Skoro jednak nie przeżył matki udział ten przypadałby jego synowi. W tym stanie rzeczy udział powoda w spadku po M. K. (2) w razie dziedziczenia ustawowego wynosiłby 1/3 części. Wysokość zachowku należnego powodowi należało określić na połowę udziału spadkowego, jaki przypadłby mu z ustawy. Z zebranego materiału dowodowego nie wynika bowiem, aby powód był niezdolny do pracy.

Zgodnie z dyspozycją art. 993 k.c. substrat zachowku obejmuje czystą wartość spadku powiększoną o wartość darowizn i zapisów windykacyjnych. Ustalenie wartości stanu czynnego spadku następuje poprzez zestawienie i wycenę wszystkich praw (aktywów) należących do spadku, następnie – od tak ustalonej wartości stanu czynnego spadku – odejmuje się wartość stanu biernego (pasywów) spadku. Stosownie do treści art. 993 k.c. przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Czysta wartość spadku powiększona o darowizny doliczane do spadku tworzy substrat zachowku (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 24 stycznia 2018r., I ACa 878/17, L.). Podkreślić należy, iż doliczaniu do spadku podlegają wszystkie darowizny nieobjęte wyliczeniem zawartym w dyspozycji przepisu art. 994 k.c. Powyższe oznacza, że spadkobiercy oraz osoby uprawnione obowiązani są zaliczyć pomiędzy sobą wszystkie darowizny, niezależnie od okresu ich dokonania, natomiast wyjątki od tej zasady reguluje art. 994 k.c. (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 26 stycznia 2017r., I ACa 816/16, L.). Zgodnie z art. 995 § 1 k.c. wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania.

W świetle zebranego materiału dowodowego należało stwierdzić, iż w skład majątku spadkowego po M. K. (2) wchodził jedynie udział w wysokości ½ części w prawie współwłasności zabudowanej nieruchomości gruntowej położonej w G. przy ul. (...), składającej się z działki ewidencyjnej nr (...) obszaru 0,0549 ha, dla której Sąd Rejonowy w Gdyni prowadzi księgę wieczystą nr (...). Wartość tego udziału została ustalona na podstawie opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości na kwotę 225.000 zł. Nie wykazano żadnych długów spadkowych, a także podlegających doliczeniu darowizn. W związku z tym substrat zachowku należało określić na kwotę 225.000 zł. Zważywszy, iż zgodnie z treścią art. 991 §1 k.c. powodowi należy się zachowek w wysokości połowy wartości udziału spadkowego przypadającego na skutek dziedziczenia po M. K. (2), tj. w wysokości 1/6 substratu zachowku, wysokość przysługującego mu roszczenia należało określić na kwotę 37.500 zł. Biorąc natomiast pod uwagę, że pozwani nabyli spadek po połowie, należało od każdego z nich zasądzić na rzecz powoda kwotę 18.750 zł. W niniejszym przypadku pozwani nie domagali się stosownie do art. 997 ¹ § 1 k.c. odroczenia terminu płatności, rozłożenia go na raty, ani obniżenia zachowku z uwagi na ich szczególną sytuację osobistą i majątkową.

Mając powyższe na względzie, na mocy art. 991 k.c. Sąd zasądził od każdego z pozwanych na rzecz powoda kwotę po 18.750 zł. O odsetkach Sąd orzekł na mocy art. 481 § 1 i 2 k.c. i zasądził je od należności głównej od dnia 21 marca 2023r. do dnia zapłaty. Jak wskazuje się w orzecznictwie w zobowiązaniu łączącym uprawnionego do zachowku i spadkobiercę należy dostrzec elementy zobowiązania bezterminowego, co oznacza, że określenie terminu spełnienia świadczenia pieniężnego w tym zobowiązaniu następuje w wyniku wezwania dłużnika (spadkobiercy) do zapłaty (art. 455 k.c.), a nie dopiero od dnia wyrokowania w przedmiocie uprawnienia do zachowku (zob. wyrok SA w Warszawie z dnia 5 czerwca 2019 roku, VI ACa 38/18, L.). Przed wniesieniem pozwu, pismami z dnia 17 października 2022 roku oraz 14 marca 2023 roku powód wezwał pozwanych do zapłaty zachowku w kwocie 50.000 zł w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania. Zważywszy, iż na pierwsze z wezwań pozwani odpowiedzieli w dniu 23 listopada 2022 roku należało uznać, że zostało ono im skutecznie doręczone. Tym samym, w dacie wskazanej w pozwie roszczenie z tytułu zachowku niewątpliwie było już wymagalne.

W pozostałym zakresie, na mocy powołanych powyżej przepisów stosowanych a contrario powództwo podlegało oddaleniu.

O kosztach procesu Sąd orzekł na mocy art. 100 k.p.c. i rozliczył je stosunkowo, uznając, że powód wygrał spór wobec każdego z pozwanych w 75 %. Na koszty poniesione przez powoda w sporze z każdym z pozwanych składały się: opłata sądowa od pozwu (1.250 zł), opłata za czynności zawodowego pełnomocnika będącego radcą prawnym w stawce minimalnej stosownie do § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (3.600 /2 = 1800 zł), opłata skarbowa od pełnomocnictwa (17/2 = 8,50 zł) i zaliczka na poczet opinii biegłego (1.500 zł/2 = 750 zł) – łącznie zatem kwota 3.808,50 zł, z czego należy mu się zwrot od przeciwnika kwoty 2.856,38 zł. Przyjmując stawkę wynagrodzenia fachowego pełnomocnika Sąd miał na względzie, że mimo że pozew został skierowany przeciwko dwóm pozwanym, to nie spowodowałoby to w żaden sposób zwiększenia nakładu pracy pełnomocnika. Roszczenia i zarzuty wobec każdego z pozwanych były bowiem identyczne. Pozwani nie ponieśli żadnych kosztów w związku z udziałem w niniejszym postępowaniu. W związku z powyższym należało zasądzić od każdego z pozwanych na rzecz powoda kwoty po 2.856,38 zł. Nadto, od zasądzonych kosztów procesu należały się odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, zgodnie z art. 98 § 1 ¹ k.p.c. Na marginesie należy wskazać, że w okolicznościach niniejszej sprawy nie było podstaw do zastosowania normy prawnej wyrażonej w art. 101 k.p.c. Pozwani co prawda wyrazili gotowość zapłaty części zachowku w kwocie 33.000 zł, ale nie uznali powództwa w rozumieniu KPC ani też nie dokonali zapłaty tej części roszczenia. Jak wskazuje się w orzecznictwie oświadczenie o uznaniu powództwa musi być wyraźne i oczywiste (zob. wyrok SA w Warszawie z 12 grudnia 2014 r., I ACa 892/14, L.), a także stanowcze, nie można go domniemywać (vide: wyrok SA w Katowicach z 2 grudnia 2016 r., I ACa 657/16, L.). Z tych względów nie nadano wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności co do kwoty, jaką pozwani byli gotowi zapłacić powodowi.