Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Gdyni

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 07 stycznia 2025 roku

Sąd Rejonowy w Gdyni I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: sędzia Joanna Jank

P.:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 grudnia 2024 roku w G.

sprawy z powództwa M. R.
przeciwko Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej im. F. S. z siedzibą w G.

o ustalenie

1.  oddala powództwo,

2.  przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Gdyni na rzecz radcy prawnego T. M. kwotę 6.642,00 zł (sześć tysięcy sześćset czterdzieści dwa złote 00/00) tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną powódce M. R. z urzędu,

3.  nie obciąża powódki M. R. kosztami procesu.

Sygn. akt I C 173/24

UZASADNIENIE

Powódka M. R. wniosła przeciwko pozwanemu Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej im. F. S. (dalej także jako (...)) pozew o ustalenie w stosunki do M. R. nieważności umowy pożyczki nr (...), zawartej w dniu 06 kwietnia 2022 roku pomiędzy pozwanym (...), a powódką M. R. oraz D. R. oraz o zasądzenie na rzecz powódki zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, iż w dniu 06 kwietnia 2022 roku zawarła wraz z synem D. R. umowę pożyczki (kredyt konsumencki) z pozwanym Spółdzielczą Kasą Oszczędnościowo-Kredytową im. F. S., w imieniu którego działała (...) Finanse spółka akcyjna z siedzibą w G.. Kwota pożyczki wynosiła 60.900,00 złotych i została zawarta na okres od dnia 06 kwietnia 2022 roku do dnia 25 października 2026 roku.

Powódka wskazała, że całokształt okoliczności sprawy poprzedzających dzień zawarcia ww. umowy pożyczki świadczy o tym, że do podpisania przedmiotowej umowy przez powódkę doszło pod wpływem bezprawnej groźby ze strony jej syna D. R., z którym powódka wspólnie zamieszkiwała. Wskazano, że syn miał znęcać się nad matką fizycznie i psychicznie przez okres roku poprzedzającego zawarcie ww. umowy pożyczki. W dniu zawarcia przedmiotowej umowy syn poinformował powódkę, że idą do banku po pożyczkę. Powódka podpisała umowę ponieważ obawiała się o swoje zdrowie i życie w przypadku odmowy.

(pozew – k. 3-5)

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na swoją rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazał, iż powódka nie wykazała istnienia po swojej stronie interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności przedmiotowej umowy, co jest przesłanką materialnoprawną powództwa o ustalenie. Powódka nie dokonała w ocenie pozwanego konkretyzacji potrzeby wytoczenia powództwa, a przedmiotowa pożyczka jest co do zasady dobrowolnie spłacana, co dodatkowo uzasadnia brak interesu prawnego powódki w stwierdzeniu jej nieważności.

W ocenie pozwanego roszczenie o stwierdzenie nieważności umowy pożyczki z dnia 06 kwietnia 2022 roku z powodu wady czynności prawnej nie zasługuje nadto na uwzględnienie, albowiem powódka nie wskazała w pozwie, aby do podpisania umowy pożyczki doszło pod wpływem groźby bezprawnej syna powódki D. R.. Jednocześnie pozwany zaprzeczył, jakoby powódka skutecznie uchyliła się od skutków czynności prawnej z powołaniem się na groźbę bezprawną i złożyła w tym zakresie skuteczne oświadczenie.

(odpowiedź na pozew – k. 41-44)

Pismem z dnia 03 kwietnia 2024 r. pełnomocnik powódki podtrzymał w całości wniesione powództwo oraz wskazał m.in., że powódka zdecydowała się na złożenie pozwu w niniejszej sprawie z uwagi na fakt, iż faktycznie stroną umowy pożyczki powinien być jej syn, a nie ona i tylko pod wpływem groźby została zawarta umowa pożyczki na podstawie której stała się ona dłużnikiem pozwanego, a w związku z czym będzie ona ponosić w przyszłości wszystkie skutki prawne związane z niewywiązywaniem się z zawartej umowy pożyczki. Syn powódki zabrał wszystkie środki pochodzące z pożyczki i wydał je na swoje potrzeby, bez wiedzy i polecenia powódki. Oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych umowy pożyczki zostało złożone przez powódkę kilka dni po jej zawarciu.

Wskazano także, że D. R. został skazany za posiadanie narkotyków oraz za znęcanie się na karę pozbawienia wolności.

(pismo z dnia 03.04.2024r. – k. 82-84)

Stan faktyczny:

Powódka M. R. (l. 70) do dnia 10 kwietnia 2022 roku zamieszkiwała wspólnie ze swoim synem D. R. (l. 48). Pomiędzy powódką a jej synem dochodziło do awantur domowych, a w miejscu ich zamieszkania miały miejsce interwencje policji. W trakcie awantur wyzywał matkę, groził jej pozbawieniem zdrowia lub życia.

(dowód: notatka z Komendy Powiatowej Policji w L. z dnia 23.06.2024 r. k. 119, zeznania świadka A. M. k. 105-106, zeznania świadka A. S. k. 106v-107, zeznania świadków K. W. k. 148v-149, zeznania powódki M. R. k. 149-150)

W dniu 06 kwietnia 2022 roku M. R. wraz z D. R. udała się do placówki (...), gdzie został przez nich złożony wniosek o pożyczki.

Wniosek o kredyt został podpisany i złożony wspólnie przez M. R. oraz D. R.. Byli oni informowani przez pracownika placówki, że występują jako współkredytobiorcy.

W dniu zawarcia umowy powódka oraz jej syn przychodzili do placówki powoda kilkakrotnie, donosili potrzebne dokumenty. Powódka podawała pracownikowi placówki m.in. wysokość swojej emerytury, podawała swoje dane oraz okazała dowód osobisty.

W tym samym dniu, po zbadaniu zdolności kredytowej M. R. oraz D. R., przedstawieniu ofert pożyczki, M. R. oraz D. R. podpisali jako współkredytobiorcy umowę pożyczki nr (...) na kwotę 60.900 zł z przeznaczeniem na cel konsumpcyjny. Powódka nie zgłaszała zastrzeżeń co do tej umowy.

Umowa została zawarta na okres od dnia 06 kwietnia 2022 r. do dnia 25 października 2026 roku. Pożyczka miała być spłacana w 53 równych ratach po 1.388,40 zł i jednej racie w wysokości 1.388,60 zł. Kwota pożyczki została wypłacona w dniu zawarcia umowy na wskazany w niej rachunek bankowy.

(dowód: zeznania świadka E. Ż. k. 125-126, zeznania świadka E. W. k. 126-127, umowa pożyczki nr (...) z dnia 06.04.2022 r. k. 12-19 oraz k. 55-58v, wniosek kredytowy wraz z załącznikami k. 50-54v, Harmonogram spłat k. 59-59v)

Zachowanie powódki i jej syna w dniu 06 kwietnia 2022 roku w placówce (...)-u nie wzbudziło zastrzeżeń pracowników (...)-u.

(dowód: zeznania świadka E. Ż. k. 125-126, zeznania świadka E. W. k. 126-127

W dniu 06 kwietnia 2022 roku D. R. był dla powódki miły, spokojny, grzeczny, nie było tego dnia żadnych gróźb kierowanych do powódki, czy rzucania przedmiotami.

(dowód: zeznania powódki M. R. k. 149-150

W dniu 14 kwietnia 2022 r. M. R. wraz z córką A. M. udała się do placówki (...)-u, gdzie złożyła oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych zawartej umowy pożyczki z dnia 06 kwietnia 2022 r., które zostało złożone pod wpływem groźby pozbawienia życia. Oświadczenie zostało przekazane pracownikowi pozwanego - E. Ż..

(dowód: zeznania świadka A. M. k. 105-106, oświadczenie z dnia 14.04.2022 r. k. 85)

Środki pochodzące z pożyczki zostały wpłacone na rachunek bankowy D. R., a następnie wypłacone w gotówce. Środki finansowe zostały pobrane przez D. R. i przeznaczone na nieznany powódce cel.

(dowód: zeznania świadka A. M. k. 105-106, zeznania powódki M. R. k. 149-150)

D. R. zaprzestał spłat przedmiotowej umowy. Aktualnie ratę pożyczki spłaca córka powódki – A. M. w imieniu powódki, która nie posiada dostatecznych dochodów do spłat.

(dowód: zeznania świadka A. M. k. 105-106, zeznania powódki M. R. k. 149-150)

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny będący podstawą rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, Sąd ustalił na podstawie ww. dokumentów załączonych do akt sprawy, które nie były kwestionowane przez strony i nie budziły wątpliwości Sądu co do swej wiarygodności.

Pozostałe dokumenty zgromadzone w aktach nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia, gdyż nie wnoszą do sprawy żadnych nowych istotnych okoliczności. W szczególności nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy przedłożona przez stronę powodową dokumentacja medyczna dotycząca powódki (k. 22-29).

Sąd dał wiarę zeznaniom świadków A. M., A. S., K. W., E. Ż. oraz w przeważającej części E. W., gdyż były logiczne i spontaniczne, a nadto pozostawały w zgodzie z pozostałym zebranym w sprawie materiałem dowodowym, a także nie budziły żadnych wątpliwości w świetle zasad doświadczenia życiowego oraz logicznego rozumowania.

Odnośnie zeznań świadka A. M., należy wskazać, że jakkolwiek Sąd nie znalazł podstawy do odmówienia im wiarygodności, to nie mogły stać się one podstawą do ustalenia, że w drodze po udzielenie pożyczki w dniu 06 kwietnia 2022 roku D. R. groził matce, że ją zabije i zastraszał ją. Zeznanie świadka w powyższym zakresie stanowi jedynie pośrednią relację, informację przekazaną świadkowi przez powódkę. Jednocześnie okoliczności takiej zaprzeczyła sama powódka w swoich zeznaniach.

Odnośnie zeznań świadka E. W. to Sąd nie dał wiary świadkowi w zakresie, w jakim wskazała ona, że M. R. nie złożyła oświadczenia o odstąpieniu od umowy, albowiem okoliczność taka wynika z pozostałego zebranego w sprawie materiału dowodowego (w tym z przedłożonego dokumentu oświadczenia z dnia 14 kwietnia 2022 roku). Jednocześnie ww. sprzeczność zeznań świadka należało ocenić jedynie jako niedokładność wynikającą z braku pamięci, a co nie wpłynęło negatywnie na ocenę wiarygodności pozostałych zeznań świadka.

Szczególne znaczenie dla ustalenia stanu faktycznego w niniejszej sprawie, z uwagi na charakter okoliczności spornych miał dowód z zeznań powódki M. R.. Należy podkreślić, że powódka sama wskazała w toku składanych zeznań, że w dniu zawarcia pożyczki jej syn był dla niej wyjątkowo miły, spokojny, „nie było rzucania” – i co najważniejsze – że nie groził jej w tym dniu w żaden sposób. Sąd nie dał przy tym wiary zeznaniom powódki w zakresie, w jakim wskazała, że nie była świadoma, że przystępuje do zawarcia umowy pożyczki jako współkredytobiorca. Jakkolwiek możliwym jest, że powódka nie zapoznała się z treścią podpisywanych przez siebie dokumentów, to jednakże trudno przyjąć, że powódka nie powzięła jakichkolwiek wątpliwości co do roli, w jakiej występuje w dokonywanej czynności prawnej, podając pracownikom pozwanego swoje dane osobowe oraz dochodowe, czy podpisując umowę. W szczególności, że umowa ta była zawierana także przez jej 45. letniego wówczas syna, posiadającego pełną zdolność do czynności prawnych. Nie jest wiarygodnym, aby powódka wierzyła w to, że musi pojawić się w siedzibie (...), o to, aby dorosły syn mógł zaciągnąć pożyczkę. Wiedza o tym, że osoba dorosła posiada pełną zdolność do zawarcia umowy pożyczki i nie potrzebuje w tym celu zgody rodzica jest w naszym społeczeństwie powszechna, nawet wśród osób bez wykształcenia. Dlatego kompletnie niewiarygodne były zeznania powódki, jakoby nie wiedziała, po co idzie do (...). Ustalenie odmienne byłoby sprzeczne z zasadami logicznego rozumowania oraz posiadanego doświadczenia życiowego.

Na rozprawie w dniu 10 grudnia 2024 roku Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. pominął dowód z opinii biegłego sądowego na okoliczność czy w dacie zaciągania zobowiązania wobec pozwanego w dniu 06 kwietnia 2022 roku powódka znajdowała się w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, a jeżeli tak jakie były rodzaje i objawy tego stanu, w którym znajdowała się powódka, a także wpływu tego stanu na codzienne funkcjonowanie w okresie poprzedzającym zawarcie umowy pożyczki. Sąd zważył, że dowód powyższy, w szczególności z uwzględnieniem przedmiotu niniejszego postępowania (wada oświadczenia woli w postaci groźby, a nie braku świadomości i swobody), pozostaje nieistotnym dla rozstrzygnięcia sprawy.

Powództwo podlegało oddaleniu.

W niniejszej sprawie powódka M. R. wniosła przeciwko pozwanemu pozew o ustalenie w stosunku do M. R. nieważności umowy pożyczki nr (...), zawartej w dniu 06 kwietnia 2022 roku pomiędzy pozwanym (...), a powódką M. R. oraz D. R..

Pozwany zakwestionował roszczenie powódki co do zasady, wskazując, że nie wykazała ona interesu prawnego w stwierdzeniu nieważności przedmiotowej umowy, a także, aby umowa ta została zawarta pod wpływem groźby.

Przechodząc do rozważań merytorycznych, odnosząc się do zarzutów strony pozwanej, w pierwszej kolejności wskazać należy, że zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. W świetle powołanego przepisu, interes prawny stanowi przesłankę merytoryczną powództwa o ustalenie stosunku prawnego lub prawa. Decyduje o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda, że wymieniony w powództwie stosunek prawny lub prawo istnieje bądź nie istnieje. Drugą przesłanką merytoryczną takiego powództwa jest wykazanie przez powoda prawdziwości jego twierdzeń o tym, że dany stosunek prawny lub prawo rzeczywiście istnieje czy też nie istnieje. Powszechnie przyjmuje się, iż interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. zachodzi wówczas, gdy z obiektywnego punktu widzenia istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, która może zostać usunięta na skutek wydania wyroku przez sąd.

W ocenie Sądu strona powodowa wykazała, że posiada interes prawny w ustaleniu nieważności umowy z dnia 06 kwietnia 2022 roku, gdyż pomiędzy stronami istnieje w tym zakresie spór, a kwestia ważności bądź nieważności umowy rzutuje na zakres ewentualnych wzajemnych obowiązków stron kontraktu. Nie budzi wątpliwości, że kwestia ważności tejże umowy w sposób doniosły wpływa na sytuację materialną i osobistą powódki, albowiem obecnie D. R. zaprzestał spłacania zaciągniętego zobowiązania i to powódka (a faktycznie jej córka) dokonuje spłat rat pożyczki, będących znaczącą częścią całości jej miesięcznych dochodów.

W dalszej części należy wskazać, że Sąd nie podzielił stanowiska strony powodowej w przedmiocie zawarcia przez powódkę przedmiotowej umowy pod wpływem groźby.

Sąd zważył, że powódka wywodziła roszczenie dochodzone pozwem z treści przepisu art. 87 k.c., zgodnie z którym kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

Jak wskazuje się w orzecznictwie groźba jest zawsze działaniem celowym, skierowanym na zmuszenie zagrożonego, wbrew jego chęci, do złożenia oznaczonego oświadczenia woli. Zmuszenie polega na tym, że grożący zapowiada spełnienie przez siebie "zła" wobec zagrożonego, jeżeli on nie złoży oświadczenia określonej treści. Nadto, za prawnie doniosłą wadę oświadczenia woli może być uznana tylko groźba spełniająca kumulatywnie dwa warunki, a mianowicie musi być ona bezprawna i poważna (por. wyrok SA w Katowicach z dnia 8 listopada 2013 r., I ACa 724/13, L.) co oznacza, że ten kto składa oświadczenie woli, może się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Ta w zasadzie subiektywna przesłanka podlega obiektywizacji, przy czym podstawowe jej kryteria zostały wskazane w samej ustawie. Obiektywny charakter ma użyte w art. 87 sformułowanie "poważne niebezpieczeństwo". Poza tym stan obawy musi wynikać z okoliczności towarzyszących złożeniu oświadczenia woli. Musi istnieć rzeczywiste zagrożenie oraz realna możliwość jego zrealizowania (por. K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1-44910, Wyd. 10, Warszawa 2020). Bezprawność przejawia się w zapowiedzi dokonania czynu zabronionego przez prawo albo sprzecznego z powszechnie przyjętymi w społeczeństwie normami etycznego postępowania i wzajemnego współżycia, które należy uważać za część obowiązującego porządku prawnego (S. R., R. T. (w]: S. Dmowski, J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny, komentarz do art. 87, LEX 2014).

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy należy wskazać, że w realiach ustalonego stanu faktycznego nie sposób dopatrywać się ewentualnej groźby, pod wpływem której powódka miała zawrzeć umowę pożyczki z dnia 06 kwietnia 2022 r. Wskazać bowiem należy, iż z zeznań powódki wynika bezpośrednio, że w dniu zawarcia umowy pożyczki syn D. R. był dla niej nad wyraz miły, spokojny, grzeczny, nie było tego dnia rzucania przedmiotami. Powódka wskazała także wprost, że w dniu 06 kwietnia 2022 roku ze strony syna nie padły w jej kierunku żadne groźby. Nie sposób zatem uznać, że powódka dokonała czynności prawnej polegającej na zawarciu umowy pożyczki pod wpływem groźby ze strony syna. Ustalenia takiego nie zmieniają niewątpliwie istniejące między powódką a jej synem trudne relacje, skutkujące wielokrotnymi awanturami, czy też nawet kierowaniem przez D. R. do powódki słów uważanych za wulgarne lub nawet gróźb jej zabicia, jednakże formułowanych i kierowanych w innych okolicznościach i kontekście.

Należy wskazać, z uwagi na treść żądania pozwu, nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy podnoszone przez powódkę okoliczności, jakoby nie zapoznała się z treścią podpisywanej umowy pożyczki i nie była świadoma treści zaciąganego zobowiązania. Powódka jest osobą dorosłą, posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych, wobec czego jeśli dobrowolnie podpisała umowę, z treścią której – notabene również dobrowolnie – się nie zapoznała, to nie może wywodzić z okoliczności tej nieważności przedmiotowej umowy. Innymi słowy, podpisując dokumenty, godząc się z nieznajomością ich treści, powódka musiała także godzić się z płynącymi z tego faktu konsekwencjami.

Mając na uwadze całość powyższego Sąd doszedł do przekonania, że zawarta między powódką i jej synem oraz pozwanym umowa pożyczki, zawarta została w sposób ważny, a powódka nie uchyliła się skutecznie od skutków dokonania ww. czynności prawnej. W konsekwencji zatem Sąd powództwo oddalił w całości, o czym orzekł w punkcie 1. wyroku.

W punkcie 2. wyroku Sąd orzekł w przedmiocie kosztów pomocy prawnej udzielonej powódce przez radcę prawnego T. M. z urzędu. Rozstrzygnięcie powyższe znajduje swą podstawę w treści § 8 pkt 16 w zw. z § 4 ust. 1 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 maja 2024 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2024 r., poz. 764).

W punkcie 3. wyroku Sąd orzekł o kosztach procesu, mając na względzie dyspozycję art. 102 k.p.c., zgodnie z którym w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. W ocenie Sądu niewątpliwie trudna sytuacja majątkowa i zdrowotna powódki przemawiały za przyjęciem, że w okolicznościach rozpatrywanej sprawy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek w rozumieniu art. 102 k.p.c., który stanowił podstawę do odstąpienia od zasady odpowiedzialności za wynik postępowania.