Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Gdyni

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lipca 2024 r.

Sąd Rejonowy w Gdyni I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR Małgorzata Nowicka-Midziak

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 2 lipca 2024 r. w G.

sprawy z powództwa (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.

przeciwko D. S., A. S.

o zapłatę i ustalenie

1.  oddala powództwo główne;

2.  oddala powództwa ewentualne;

3.  zasądza od powoda na rzecz pozwanych kwotę 5434 zł. (pięć tysięcy czterysta trzydzieści cztery złote) tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 13/24

UZASADNIENIE

(wyroku z dnia 2 lipca 2024 roku – k. 149)

Powód (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł pozew przeciwko pozwanym A. S. oraz D. S. o zapłatę solidarnie kwoty 93.320,97 zł tytułem zwrotu korzyści majątkowej z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia na skutek skorzystania z kapitału udostępnionego przez bank wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 1 grudnia 2023 roku, ewentualnie zasądzenie tej kwoty na zasadzie in solidum, ewentualnie w częściach równych, a także ewentualnie o zmianę wysokości świadczenia powoda w postaci wypłaconego pozwanym, na podstawie zawartej umowy kredytu, kapitału kredytu w związku z istotną zmianą siły nabywczej pieniądza w czasie i ukształtowanie go na poziomie 455.534,38 zł oraz zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwoty 55.534,38 zł tytułem zwrotu kwoty należnej powodowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następującego po dniu doręczenia odpisu pozwu stronie pozwanej do dnia zapłaty – na podstawie przepisów o waloryzacji sądowej, ewentualnie zasądzenia tej samej kwoty na zasadzie in solidum, ewentualnie w częściach równych, a także ewentualnie zasądzenia tej kwoty solidarnie, ewentualnie in solidum, ewentualnie w powyższych konfiguracjach na podstawie art. 410 w zw. z art. 405 k.c. lub innych powszechnie obowiązujących przepisów prawa.

Z uzasadnienia wynikało, że strony łączyła umowa kredytu, co do której Sąd stwierdził, że jest nieważna. Strony rozliczyły się co do nominalnej kwoty kredytu.

(pozew – k. 3-18)

Pozwani w odpowiedzi na pozew wnieśli o oddalenie powództwa i zasądzenie na swoją rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

W szczególności pozwani podali, że nie istnieje podstawa prawna do formułowania tego typu roszczeń przez bank, a poza tym jakiekolwiek tożsame lub podobne roszczenia banku zostały wykluczone przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

(odpowiedź na pozew – k. 83-97)

Stan faktyczny:

Dnia 9 lipca 2008 roku pozwani zawarli z (...) Bankiem S.A. z siedzibą w W. umowę kredytu na cele mieszkaniowe E. nr (...). W § 2 ust. 1 wskazano, że bank udziela kredytu w kwocie 400.000,00 zł denominowanego w walucie (...) na okres 240 miesięcy od dnia 9 lipca 2008 roku do dnia 10 lipca 2028 roku.

(fakt bezsporny nadto potwierdzony: umową – k. 23-24)

Wyrokiem z dnia 16 listopada 2022 roku Sąd Okręgowy w Warszawie w sprawie o sygn. akt XXIV C 2363/20 zasądził od (...) Bank (...) SA w W. na rzecz A. S. i D. S. po 44.783,72 zł i 32.211,85 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 24 marca 2022 roku do dnia zapłaty w przypadku A. S. oraz od dnia 30 marca 2022 roku do dnia zapłaty w przypadku D. S. (pkt 1) oraz ustalił, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe E. z dnia 9 lipca 2008 roku zawarta pomiędzy państwem S. a (...) Bankiem SA w W. jest nieważna.

(fakt bezsporny nadto potwierdzony: wydrukiem treści wyroku – k. 25)

Wyrokiem z dnia 6 września 2023 roku w sprawie o sygn. akt I ACa 93/23 Sąd Apelacyjny w Warszawie zmienił wyżej wskazany wyrok w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie.

(fakt bezsporny nadto potwierdzony: wydrukiem treści wyroku – k. 26-26v.)

Pismami z dnia 16 listopada 2023 roku powód wezwał pozwanych do zapłaty kwoty 93.320,97 zł tytułem zwrotu korzyści majątkowej z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia na skutek skorzystania z kapitały udostępnionego przez bank.

(fakt bezsporny nadto potwierdzony: wezwaniami – k. 27-27v., k. 30-30v. wraz z załącznikami – k. 28-29, k. 31-32, wydrukami z systemu śledzenia przesyłek – k. 33-38, książką nadawczą – k. 39)

Strony umowy kredytu dokonały rozliczenia kwoty wypłaconego przez bank kapitału z kwotą nominalnie spłaconego przez kredytobiorców kapitału.

(fakt bezsporny nadto potwierdzony: porozumieniem – k. 40-41v.)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy bezsporny stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie twierdzeń stron, a złożone i niekwestionowane co do swojej prawdziwości dowody, jedynie go potwierdzały.

W kontekście wyłącznie prawnego sporu i wydanego rozstrzygnięcia, zasady ekonomiki procesowej nakazywały na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. pominąć dowód z opinii biegłego z zakresu bankowości i finansów oraz z zeznań pozwanych. Nie pozostały żadne nie wyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia.

Przystępując do rozważań należało już na wstępie zaznaczyć, że w polskim systemie prawa cywilnego brak jest jakiegokolwiek przepisu prawa mogącego stanowić podstawę prawną takiego jak niniejszej roszczenia, a w szczególności nie są nimi wskazane w pozwie przepisy Kodeksu cywilnego. Sposób sformułowania pozwu jawnie wskazuje, że nawet fachowo reprezentowany powód nie jest w stanie zidentyfikować jasno podstawy prawnej, a jego oczekiwania sprowadzają się do złagodzenia ekonomicznych skutków stwierdzenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z nieważnej umowy kredytu. Z przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu i kolejnych (art. 405 i n. kc) wynika bowiem obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia, zaś świadczeniem banku w niniejszym wypadku jest wyłącznie kwota wypłaconego kapitału. Tymczasem "bezumowne korzystanie z kapitału banku" nie stanowi jakiegokolwiek świadczenia banku na rzecz kredytobiorcy, ale jest stanem faktycznym, powstałym w wyniku zawarcia przez bank w umowie z kredytobiorcami klauzul abuzywnych, które doprowadziły do nieważności umowy. Okoliczność, że na skutek korzystania z kapitału przez kredytobiorcę, a nie przez bank, ten nie mógł uzyskać potencjalnego zysku (chociażby przez udzielenie kredytu innej osobie) nie ma tutaj żadnego znaczenia, ponieważ reżim odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia nie przewiduje obowiązku zapłaty lucrum cessans – w przeciwieństwie do reżimu odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 361 § 2 k.c.) (por. wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie z 8.10.2019 r., I C 985/17, LEX nr 2741664).

Wskazać można, że trudno również uznać, iż bank poniósł w tym zakresie jakąkolwiek szkodę, skoro przez znaczny okres pierwotnie wynikający z umowy pobierał odsetki umowne bez podstawy prawnej, które podlegały obrotowi i stanowiły dla banku podstawę wypracowywania zysku.

Także okoliczność, że prawo cywilne przewiduje roszczenia o zapłatę wynagrodzenia lub odszkodowania za korzystanie z cudzej rzeczy bez podstawy prawnej (art. 224 k.c. i art. 18 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego) nie może uzasadniać wniosku, że również za bezumowne korzystanie z kapitału przysługuje wynagrodzenie lub odszkodowanie. Mianowicie pieniądze nie są rzeczą, a zatem stosowanie do nich przepisów dotyczących rzeczy, nawet w drodze analogii, byłoby nieuprawnione. Należy zauważyć, że w istocie jedynym przewidzianym przez prawo cywilne świadczeniem związanym z korzystaniem z cudzego kapitału są odsetki, które mogą mieć postać odsetek umownych albo ustawowych (art. 359 k.c., art. 481 k.c.). Natomiast w przypadku uznania umów kredytu za nieważne żadne z tych odsetek nie przysługiwałyby pozwanemu, skoro brak byłoby podstawy umownej do zapłaty odsetek skoro umowy zostałyby uznane za nieważne, jak również odsetki ustawowe za opóźnienie nie przysługiwałyby pozwanemu, skoro nie wezwał on powodów do zapłaty” (por. wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie z 8.10.2019 r., I C 985/17, LEX nr 2741664)

Przy zwrocie bezpodstawnego wzbogacenia (nienależnego świadczenia) nie ma podstaw do konstruowania dodatkowych powinności po stronie zwracającego świadczenie, albowiem instytucja ta wyczerpuje się w zwrocie nienależnego świadczenia. Oddanie do dyspozycji kredytobiorcy kwoty kredytu na czas oznaczony w umowie to synonimiczne określenie świadczenia kwoty kredytu. Ponieważ kredytobiorca nie otrzymuje nic więcej oprócz bezodsetkowej kwoty kredytu, należy wykluczyć możliwość konstruowania przy rozliczaniu nieważnej umowy kredytu, z której wyeliminowano klauzulę abuzywną, jakichkolwiek form wynagrodzenia za korzystanie ze zwracanego kapitału. Na skutek stwierdzenia nieważności umowy kredytowej między stronami, umowę traktuje się tak, jakby nie doszło do jej zawarcia. Nie można zatem mówić o korzyściach po stronie kredytobiorców w przypadku, gdy to w wyniku negatywnych działań banków, stosujących w umowach klauzule niedozwolone, dochodzi do ich unieważnienia. Na marginesie warto wskazać, że również przepis art. 224 k.c. nie tworzy podstawy prawnej domagania się przez bank od kredytobiorcy wynagrodzenia za korzystanie z kapitału za cały okres, gdy korzystał on z danych środków, będąc w przeświadczeniu, że działał w dobrej wierze, tj. uważał, że umowa kredytowa jest ważna, przy czym bank nie zażądał zwrotu środków i nie uznał, że umowa jest nieważna (por. wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 15.07.2021r., I C 1415/20, LEX nr 3226297).

Uwzględnienie stanowiska powodowego banku doprowadziłoby w istocie do sui generis "reaktywacji" nieważnej umowy kredytowej stron w zakresie oprocentowania, co pozostawałoby w sprzeczności z koniecznością zaniechania stosowania nieuczciwego warunku, który skutkował taką sankcją oraz zapobieżenia uzyskania przez kredytodawcę z tego tytułu korzyści (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 20.02.2020 r., I ACa 635/19, LEX nr 2817682).

Jakakolwiek próba konstruowania roszczeń, których istnienie zmierzałoby do zniweczenia ochronnej funkcji przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych, czy też celu przepisów o nieważności umowy, jest niedopuszczalna. Bezwzględna nieważność umowy, jako sankcja naruszenia norm uznawanych przez ustawodawcę za podstawowe, nie może być niwelowana przez poszukiwanie w innych normach podstawy do ustalenia praw i obowiązków stron w sposób odpowiadający treści nieważnego stosunku prawnego, w szczególności w zakresie wykraczającym poza świadczenia o charakterze restytucyjnym, zmierzające do zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieważnej umowy. W przypadku nieważności (braku możliwości obowiązywania) umowy na skutek zastosowania sankcji dotyczących niedozwolonych postanowień umownych, próba wykreowania roszczeń przysługujących przedsiębiorcy oznaczałaby naruszenie wynikającego z art. 7 dyrektywy 93/13 obowiązku zapewnienia stosownych i skutecznych środków mających na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami. Gdyby przedsiębiorca pomimo zastosowania postanowień niedozwolonych mógł nadal czerpać korzyści z zawartej umowy, całkowicie zniwelowałoby to, wielokrotnie przywoływany w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, odstraszający charakter norm zawartych w dyrektywie (por. wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 5.02.2020 r., XXV C 1669/16, LEX nr 2977523).

Jak wskazano powyżej skutkiem nieważności umowy kredytowej jest wzajemny obowiązek zwrotu uzyskanych świadczeń. Zatem kredytodawca zobowiązany był do zwrotu pobranych od kredytobiorcy odsetek umownych, co miało miejsce w wykonaniu prawomocnego wyroku. Natomiast kredytobiorcy zobowiązani byli do zwrotu całego udostępnionego kapitału. Innymi słowy konsekwencją jest obowiązek wzajemnego rozliczenia stron, co w niniejszej sprawie bezspornie nastąpiło.

Poza tym, zgodnie z treścią art. 358 ¹ § k.c. jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (§ 1). W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie (§ 3). Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa (§ 4).

Oczywistym jest, że żądanie waloryzacji świadczenia nie przysługuje bankowi w trakcie trwania umowy kredytowej. Warto zwrócić uwagę, że ewentualny spadek siły nabywczej pieniądza kompensowany jest kredytodawcy oprocentowaniem odniesionym do wskaźników, na które wpływ ma polityka banku centralnego. Nawet jeżeli na rynku dostępne są kredyty ze stałym oprocentowaniem, to zazwyczaj jedynie na okres 5 lat, po którym to okresie następuje ponowne ustalenie stawki oprocentowania. Co więcej kredyty ze stałym oprocentowaniem powodują jego wzrost w stosunku do kredytów ze stopą zmienną. W niniejszej sprawie owo zabezpieczenie powodowego banku upadło na skutek stosowania przez niego niedozwolonych zapisów umownych i nie wiąże konsumentów. Również ze względu na zasady współżycia społecznego brak podstaw do omijania przepisów art. 7 dyrektywy 93/13, a więc obowiązku zapewnienia stosownych i skutecznych środków mających na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami. Również i w tym przypadku jakiejkolwiek waloryzacji sprzeciwia się fakt, że z żądaniem zwrotu występuje przedsiębiorca, gdyż nawet jeżeli umowa okazała się nieważna, obowiązek zwrotu wynika z prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Na marginesie warto wspomnieć, że nie sposób mówić o bezpodstawnym wzbogaceniu pozwanych, skoro przez znaczny okres uiszczali nienależne raty odsetkowe, co strona powodowa pomija i nie twierdzi, aby została w ten sposób zobowiązana do waloryzowania kwoty zwracanej konsumentowi. Innymi słowy, skoro bankowi przysługiwało roszczenie o zwrot kwoty zwaloryzowanej, to takie samo roszczenie przysługiwało pozwanym, a więc w znacznej mierze doszłoby to anihilacji wzajemnych roszczeń.

Zwieńczeniem powyższych rozważań jest bogate już orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, które Sąd w niniejszym składzie podziela, gdzie wprost wykluczono jakiekolwiek roszczenia banku, w przypadku stwierdzenia nieważności umowy, ponad zwrot kwoty minimalnej.

Jak uznał Trybunał: w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu z niej nieuczciwych warunków art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że:

a)  stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty (wyrok (...) z dnia 15 czerwca 2023 r., C-520/21)

b)  stoją na przeszkodzie temu, aby rekompensata żądana przez danego konsumenta z tytułu zwrotu kwot, które zapłacił on w wykonaniu rozpatrywanej umowy, została pomniejszona o równowartość odsetek, które ta instytucja bankowa otrzymałaby, gdyby umowa ta pozostała w mocy (wyrok (...) z dnia 7 grudnia 2023 r., C-140/22).

c)  stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa państwa członkowskiego, zgodnie z którą instytucja ta ma prawo żądać od tego konsumenta zwrotu kwot innych niż kapitał wpłacony na poczet wykonania tej umowy oraz ustawowe odsetki za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty (postanowienie (...) z dnia 11 grudnia 2023 r., C-756/22).

d)  stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa państwa członkowskiego, zgodnie z którą instytucja ta ma prawo żądać od tego konsumenta, poza zwrotem kwot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz ustawowych odsetek za opóźnienie od dnia wezwania do zapłaty, rekompensaty polegającej na sądowej waloryzacji świadczenia wypłaconego kapitału w przypadku istotnej zmiany siły nabywczej danego pieniądza po wypłaceniu tego kapitału rzeczonemu konsumentowi (postanowienie (...) z dnia 12 stycznia 2024 r., C-488/23).

Mając na uwadze całokształt poczynionych rozważań Sąd na podstawie art. 358 ¹ § 4 k.c. oraz art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. a contrario powództwo również w zakresie roszczeń ewentualnych należało oddalić.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. i zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu zasądzono od powoda na rzecz pozwanych kwotę 5.434,00 zł na co składały się: opłata skarbowa od pełnomocnictwa (17,00 zł) oraz wynagrodzenie kwalifikowanego pełnomocnika w osobie radcy prawnej w stawce minimalnej (5.400,00). Na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od zasądzonych kwot należały się odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.