Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Gdyni

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 sierpnia 2024 r.

Sąd Rejonowy w Gdyni - I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: asesor sądowy Mateusz Berent

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Małgorzata Świst

po rozpoznaniu w dniu 29 lipca 2024 r. w Gdyni

na rozprawie

sprawy z powództwa B. B.

przeciwko M. B. (1) (B.)

o zachowek

I.  zasądza od pozwanego M. B. (1) na rzecz powoda B. B. kwotę 15.125 zł (piętnaście tysięcy sto dwadzieścia pięć złotych) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 29 marca 2023 r. do dnia zapłaty;

II.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  rozstrzyga o zasadach poniesienia przez strony kosztów procesu w ten sposób, że powód ponosi koszty procesu w 80%, zaś pozwany– w 20%, pozostawiając szczegółowe wyliczenie Referendarzowi Sądowemu.

Sygn. akt I C 1/23

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 5 sierpnia 2024 roku

I.

(żądanie i podstawa faktyczna pozwu)

1.  Powód B. B. wystąpił z powództwem przeciwko M. B. (1), domagając się zasądzenia od pozwanego kwoty 75.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 15 września 2017 roku do dnia zapłaty tytułem zachowku po I. B. oraz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

2.  W uzasadnieniu pozwu powód podniósł, że jest synem zmarłej I. B., natomiast pozwany – na podstawie testamentu notarialnego z dnia 29 stycznia 2016 roku – nabył w całości spadek po spadkodawczyni z dobrodziejstwem inwentarza. Spadkodawczyni miała jeszcze jednego syna R. B., który zmarł przed otwarciem spadku. Pozwany odziedziczył nieruchomość, ruchomości i środki pieniężne. Wedle najlepszej wiedzy powoda pozwany winien zapłacić mu kwotę 75.000 zł z tytułu zachowku.

(pozew, k. 3-5)

II.

(stanowisko pozwanego)

3.  Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zwrot kosztów procesu według norm przepisanych.

4.  Zdaniem pozwanego roszczenie powoda uległo przedawnieniu z dniem 26 maja 2022 roku. Powód co najmniej od dnia ogłoszenia testamentu, tj. od dnia 26 maja 2017 roku miał świadomość, że jedynym spadkobiercą po I. B. jest pozwany.

5.  Nadto, pozwany zakwestionował wysokość roszczenia, wskazując, że powód tylko ogólnikowo wskazał przedmioty majątkowe, które wchodzą w skład spadku, nie przedstawiając żadnych dowodów. Pozwany podniósł również, że żądanie zachowku przez powoda stanowi nadużycie prawa podmiotowego, albowiem powód od wielu lat nie utrzymywał kontaktów z rodziną, w tym ze spadkodawczynią. B. B. od zawsze był osobą agresywną w stosunku do najbliższej rodziny, dopuszczał się rękoczynów wobec rodziców, co wymagało interwencji Policji. Jako dziecko i nastolatek był osobą stwarzającą problemy wychowawcze – wagarował, uciekał ze szkoły, kradł, zażywał środki psychoaktywne, dokonywał samookaleczenia, podejmował próby samobójcze, stosował przemoc psychiczną i fizyczną wobec najbliższych. Od zawsze stronił od nawiązywania relacji z rodziną, w szczególności w stosunku do spadkodawczyni. Powód nie interesował się losem babci, gdy była chora, nigdy dziadków nie odwiedzał, nie był nawet obecny na pogrzebie babci. Nadto, pozwany zwrócił uwagę, że powód nigdy nie informował pozwanego, że chciałby zrealizować swoje uprawnienie z tytułu zachowku.

(odpowiedź na pozew, k. 28-32)

III.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

6.  Spadkodawczyni I. B. zmarła w dniu 5 grudnia 2016 roku, pozostawiając męża A. B. oraz syna M. B. (1). Drugi z synów, R. B. zmarł w dniu 5 listopada 2010 roku, pozostawiając żonę i dwóch synów – powoda B. B. i M. B. (2).

(fakty bezsporne)

7.  Postanowieniem z dnia 23 sierpnia 2017 roku wydanym w sprawie o sygnaturze akt VII Ns 473/17 Sąd Rejonowy w Gdyni stwierdził, że spadek po I. B., na podstawie testamentu notarialnego z dnia 29 stycznia 2016 roku, otwartego i ogłoszonego przed Sądem Rejonowym w Gdyni w dniu 29 marca 2017 roku, nabył w całości z dobrodziejstwem inwentarza syn M. B. (1).

8.  Przedmiotowe postanowienie uprawomocniło się w dniu 14 września 2017 roku.

(dowód: postanowienie Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 23 sierpnia 2017r. k. 100 akt tut. Sądu o sygnaturze VII Ns 473/17)

9.  W skład spadku po I. B. wchodził udział w wysokości ½ części w prawie własności stanowiącego odrębną nieruchomość lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w G. przy ul. (...). S. D. 51 kl. I, dla którego Sąd Rejonowy w Gdyni prowadzi księgę wieczystą nr (...).

(dowód: przesłuchanie pozwanego, płyta CD k. 109)

10.  Wartość nieruchomości lokalowej nr 7 położonej w G. przy ul. (...). S. D. 51 kl. I według stanu na dzień 5 grudnia 2016 roku oraz cen aktualnych wynosi 363.000 zł.

(dowód: pisemna opinia biegłej sądowej z zakresu szacowania nieruchomości M. B. (3), k. 130-163)

11.  Za życia spadkodawczyni nie dokonała żadnych darowizn.

(dowód: przesłuchanie powoda, płyta CD k. 109)

12.  Za życia ojca powód odwiedzał dziadków wraz z rodzicami i młodszym bratem, uczestniczył w niedzielnych obiadach, obchodach imienin i urodzin dziadków, wspólnie z dziadkami spędzał także Święta Bożego Narodzenia. Dziadek powoda A. B. przekazywał regularnie matce powoda kieszonkowe dla obu wnuków.

(dowód: przesłuchanie powoda, płyta CD k. 109, zeznania świadka M. B. (4), płyta CD k. 109, zeznania świadka A. G., płyta CD k. 109, zeznania świadka H. B., płyta CD k. 109)

13.  Matka powoda nie lubiła spadkodawczyni, namawiała męża oraz synów, aby ograniczać odwiedziny A. i I. B..

(dowód: przesłuchanie powoda, płyta CD k. 109, przesłuchanie pozwanego, płyta CD k. 109)

14.  W okresie dorastania rozpoznano u powoda zaburzenia zachowania w przebiegu zaburzenia hiperkinetycznego ( (...)), a także głuchotę ucha lewego. W dniu 13 czerwca 2008 roku powód B. B. na skutek upadku z wysokości doznał urazu wielonarządowego, w tym urazu mózgowo – czaszkowego z krwiakiem podtwardówkowym po stronie prawej i lewej, złamaniem łuski kości potylicznej oraz wielołamowym złamaniem obojczyka lewego i stłuczeniem klatki piersiowej. Po wypadku był hospitalizowany na Oddziale Intensywnej (...), został wprowadzony w stan śpiączki farmakologicznej, był podłączony do respiratora i zaintubowany. Później przechodził długotrwałą rehabilitację. Aktualnie, powód cierpi na encefalopatię pourazową pod postacią organicznych zaburzeń osobowości, a także zaburzenia pamięci.

(dowód: opinia sądowo – psychiatryczna z dnia 14 października 2018r., k. 44-56, opinia biegłego ortopedy z dnia 6 maja 2019r., k. 57-57v, opinia biegłego z zakresu medycyny pracy z dnia 23 lutego 2020r., k. 58-59)

15.  Dziadkowie, jak również pozwany z małżonką oraz dziećmi odwiedzali powoda podczas jego pobytu w szpitalu po wypadku z dnia 13 czerwca 2008 roku. Nadto, zamówili mszę świętą w intencji powrotu powoda do zdrowia. Rodzina powoda nie prosiła pozwanego o pomoc w opiece nad powodem ani też o wsparcie finansowe.

(dowód: zeznania świadka M. B. (4), płyta CD k. 109, zeznania świadka A. G., płyta CD k. 109, zeznania świadka H. B., płyta CD k. 109, przesłuchanie pozwanego, płyta CD k. 109)

16.  W 2010 roku R. B. zginął w wypadku samochodowym. Po tym zdarzeniu matka powoda zerwała kontakty z teściami i wyjechała z młodszym synem do Wielkiej Brytanii. Powód pozostał natomiast w Polsce.

(dowód: zeznania świadka M. B. (4), płyta CD k. 109, zeznania świadka A. G., płyta CD k. 109, zeznania świadka H. B., płyta CD k. 109, przesłuchanie pozwanego, płyta CD k. 109)

17.  Od śmierci ojca powód nie odwiedzał dziadków ani też nie utrzymywał z nimi kontaktu telefonicznego. Gdy dziadek poprosił o zdjęcie, powód wrzucił mu je do skrzynki pocztowej. Po wyjeździe matki, powód nie zwracał się do dziadków oraz wuja o z prośbą o udzielenie pomocy.

(dowód: zeznania świadka A. B., płyta CD k. 109, zeznania świadka M. B. (5), płyta CD k. 109, zeznania świadka H. B., płyta CD k. 109, zeznania świadka T. W., płyta CD k. 109, przesłuchanie powoda, płyta CD k. 109, przesłuchanie pozwanego, płyta CD k. 109)

18.  W 2016 roku strony wspólnie uczestniczyły w imprezie z okazji 18 urodzin brata powoda. Później, pozwany wraz z małżonką spotkali powoda w markecie budowlanym i zaprosili go do siebie do domu. Powód skorzystał z zaproszenia. W trakcie wizyty powód nie poruszał tematu zachowku po I. B..

(dowód: zeznania świadka H. B., płyta CD k. 109, przesłuchanie pozwanego, płyta CD k. 109)

19.  Przed śmiercią, przez około dwa lata, I. B. była osobą leżącą, wymagającą stałej opieki osób trzecich. Opiekę nad spadkodawczynią sprawowali wówczas mąż A. B., pozwany M. B. (1) z żoną, a także opiekunka. Dziadkowie ani też pozwany nigdy nie zwracali się do powoda o pomoc w opiece nad spadkodawczynią.

(dowód: zeznania świadka A. B., płyta CD k. 109, zeznania świadka M. B. (4), płyta CD k. 109, zeznania świadka A. G., płyta CD k. 109, zeznania świadka H. B., płyta CD k. 109, przesłuchanie pozwanego, płyta CD k. 109)

20.  O pogrzebie spadkodawczyni dzieci pozwanego zawiadomiły M. B. (2) (brata powoda) za pomocą aplikacji M.. Nadto, małżonka pozwanego pozostawiła informację o pogrzebie w skrzynce pocztowej pod poprzednim adresem zamieszkania rodziców powoda.

(dowód: zeznania świadka M. B. (4), płyta CD k. 109, zeznania świadka A. G., płyta CD k. 109, zeznania świadka H. B., płyta CD k. 109)

21.  Powód nie uczestniczył w pogrzebie babci, albowiem nie miał wiedzy o jej śmierci.

(dowód: przesłuchanie powoda, płyta CD k. 109)

Sąd zważył co następuje:

IV.

22.  Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów, dowodu z zeznań świadków A. B., M. B. (4), A. G., H. B., M. B. (5), T. W., dowodu z przesłuchania stron, a także dowodu z opinii biegłej sądowej z zakresu szacowania nieruchomości.

(ocena dowodów)

23.  Przechodząc do oceny zebranego w niniejszej sprawie materiału dowodowego należy wskazać, że Sąd nie znalazł podstaw do kwestionowania wiarygodności i mocy dowodowej dokumentów powołanych w ustaleniach stanu faktycznego. Podkreślić bowiem należy, iż część z wymienionych powyżej dokumentów, w tym m.in. postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, miała charakter dokumentów urzędowych, a w toku niniejszego postępowania nie wzruszono w trybie art. 252 k.p.c. przysługujących tym dokumentom domniemań autentyczności oraz zgodności treści powołanych dokumentów z prawdą. Ponadto, Sąd nie doszukał się żadnych okoliczności mogących wzbudzać wątpliwości co do wiarygodności dokumentów prywatnych, w szczególności nie dostrzegł żadnych śladów podrobienia, przerobienia czy innej ingerencji.

24.  W części ustalenia faktyczne w niniejszej sprawie Sąd oparł na zeznaniach świadków A. B., M. B. (4), A. G., H. B., M. B. (5), T. W. oraz na dowodzie z przesłuchania stron. W zakresie dotyczącym kręgu spadkobierców ustawowych po I. B. czy też składu majątku spadkowego, zeznania te nie budziły żadnych wątpliwości.

25.  Nadto, w zasadzie wszystkie przesłuchane w niniejszej sprawie osoby, w tym również powód, wskazały, że po 2010 roku tj. po tragicznej śmierci R. B., kontakty powoda z rodziną jego ojca w zasadzie ustały. W tym czasie strony widywały się sporadycznie np. z okazji 18 urodzin brata powoda. Świadkowie różnili się natomiast w ocenie przyczyn ustania relacji rodzinnych pomiędzy powodem a rodziną jego ojca, przy czym zeznania świadków miały w tym zakresie częściowo charakter spekulacji, przypuszczeń i domniemań. Część spośród przesłuchanych świadków (np. H. B.), a także pozwany M. B. (1) sugerowali, że przyczyną zerwania kontaktów był charakter i osobowość powoda, który miał być osobą impulsywną i konfliktową.

26.  Jak jednak wynika z okoliczności sprawy kwestia ta była bardziej złożona i nie sposób w tym względzie przypisać powodowi złej woli w zerwaniu kontaktów, o czym dokładniej mowa będzie w dalszej części niniejszego uzasadnienia. Nie sposób także dać wiary zeznaniom H. B., że przed tragiczną śmiercią R. B. relacje powoda z dziadkami były znikome. Zresztą w dalszej części zeznań świadek sama sobie zaprzecza, wskazując, że wcześniej powód z rodzicami i rodzeństwem odwiedzał dziadków z okazji imienin czy świąt. Nadto, z osobowego materiału dowodowego nie wynika, aby w relacjach powoda ze spadkodawczynią bądź w relacjach stron zaszło jakiekolwiek zdarzenie, którego należałoby ocenić negatywnie w kontekście zasad współżycia społecznego.

27.  Ponadto, za wiarygodny dowód w sprawie Sąd uznał opinię biegłej sądowej do spraw szacowania nieruchomości M. B. (3). W ocenie Sądu opinia złożona przez biegłą mająca formę operatu szacunkowego została sporządzona w sposób rzetelny, profesjonalny i z zachowaniem należytych standardów. Biegła logicznie uzasadniła wnioski do jakich doszła, co pozwoliło Sądowi na prześledzenie toku myślowego biegłej i weryfikację prawidłowości wyceny pod kątem obowiązujących przepisów prawa dotyczących wyceny nieruchomości, a także zasad logicznego rozumowania czy wiedzy powszechnej. Opinia nie była także kwestionowana przez strony.

V.

(rozstrzygnięcie i podstawa prawna orzeczenia)

28.  Powództwo co do zasady zasługiwało na uwzględnienie.

29.  Podstawę prawną powództwa stanowiły przepisy art. 991 § 1 i 2 k.c.

30.  Zgodnie z brzmieniem art. 991 §1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). W myśl art. 991 §2 k.c. jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

(zarzut przedawnienia)

31.  W pierwszej kolejności należy wkazać, że całkowicie bezzasadny okazał się podniesiony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia roszczenia powoda. Zgodnie z art. 1007 § 1 k.c. roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Zdaniem Sądu – w przypadku roszczenia o zachowek zastosowanie znajdują ogólne reguły obliczania upływu terminu przedawnienia. Wedle art. 118 k.c. jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. W doktrynie przeważa pogląd, że modyfikacja reguł wyznaczających terminy przedawnienia dokonana ustawą z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104), która weszła w życie z dniem 9 lipca 2018 roku odnosi się do wszystkich terminów wynoszących co najmniej 2 lata, zarówno wymienionych w zd. 1 art. 118 k.c., jak i terminów szczególnych, unormowanych w innych przepisach Kodeksu oraz w aktach pozakodeksowych. Modyfikacja ta polega na tym, że koniec terminu przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego ( vide: E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 11, Warszawa 2023). Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy zmieniającej, do roszczeń już istniejących, a jeszcze nieprzedawnionych w dniu jej wejścia w życie (9 lipca 2018 r.), stosuje się przepisy Kodeksu w ich nowym brzmieniu. Oznacza to, że w odniesieniu do tych roszczeń terminy wynoszące co najmniej 2 lata upływają na koniec roku kalendarzowego, zostają zatem z chwilą wejścia w życie ustawy przedłużone ( vide: uchwała Sądu Najwyższego z 13 maja 2022 r., III CZP 46/22, OSNC 2023, Nr 6, poz. 57). W myśl art. 123 § 1 pkt 1 k.c. bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. W niniejszej sprawie ogłoszenie testamentu nastąpiło 29 marca 2017 r., a zatem stosownie do powyższych rozważań, upływ terminu przedawnienia nastąpiłby dopiero z dniem 31 grudnia 2022 roku. Powód wniósł pozew w dniu 28 grudnia 2022 roku, czym przerwał bieg przedawnienia, zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1 k.c.

(zarzut nadużycia prawa podmiotowego)

32.  Zdaniem Sądu, nie zasługiwał na uwzględnienie również kolejny zarzut pozwanego dotyczący nadużycia prawa podmiotowego (art. 5 k.c.), który miał uzasadniać oddalenie powództwa w całości bądź miarkowanie zachowku. Jak wskazuje się w judykaturze zastosowanie art. 5 k.c. nie jest wykluczone także do spadkowych praw podmiotowych. Ocena Sądu, czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa (art. 5 k.c.), nie powinna pomijać, że prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2004r., IV CK 215/03, PiP (...)). Jednocześnie jednak dopuszcza się, że pozbawienie osoby uprawnionej zachowku na podstawie art. 5 k.c., jednakże tylko w sytuacjach wyjątkowych ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2001r., IV CKN 250/00, niepublikowany).

33.  Należy również zaznaczyć, że w judykaturze istnieje rozbieżność co do tego, czy przy dokonywaniu oceny danego przypadku przez pryzmat przepisu art. 5 k.c., sąd powinien przede wszystkim brać pod uwagę, czy występujący z roszczeniem o zachowek dopuścił się zachowań rażąco godzących w zasady współżycia społecznego w stosunku do spadkodawcy (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2016 r., V CSK 625/15, L.) czy też o nadużyciu prawa przez żądanie zapłaty zachowku decydują jedynie okoliczności istniejące w płaszczyźnie uprawniony – spadkobierca, a wyłączenia prawa do zachowku z uwagi na niewłaściwe postępowanie w stosunku do spadkodawcy dokonuje on sam w drodze wydziedziczenia ( vide: np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 23 kwietnia 2014 r., I ACa 692/13, L.). Z jednej strony wskazuje się, że możliwość całkowitego pozbawienia uprawnionego możliwości dochodzenia roszczenia o zachowek z uwagi na nadużycie przez niego prawa podmiotowego w tym zakresie, może mieć miejsce jedynie wyjątkowo i w zasadzie powinna być ograniczona do wskazanych w art. 1008 k.c. przesłanek, które umożliwiałyby ewentualne wydziedziczenie ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 maja 2018 r., V ACa 921/17, L.). Z drugiej zaś strony w orzecznictwie można spotkać pogląd, że pozbawienie osoby uprawnionej zachowku na mocy art. 5 k.c. może nastąpić również w sytuacjach nie objętych treścią art. 928 i 1008 k.c.; możliwe jest to również z powodu sprzecznego z zasadami współżycia społecznego zachowania uprawnionego w stosunku do spadkodawcy, jak również w stosunku do zobowiązanego do wypłaty zachowku ( vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 sierpnia 2020 r., V CSK 173/20, L.).

34.  Oddalenie powództwa w sporze o zachowek w odwołaniu się do instytucji nadużycia prawa podmiotowego po stronie uprawnionego materialnie do jego otrzymania, może nastąpić w sytuacji zupełnie wyjątkowej, kiedy podejmowany systematycznie sposób jego postępowania wobec spadkodawcy przybiera formy szczególnie drastyczne, motywowane niskimi pobudkami, celowo, a jego następstwa, zważywszy na bliskie więzi rodzinne, są szczególnie dotkliwie, negatywnie odczuwane przez spadkodawcę, zasługuje - według oceny obiektywnej, niezależnie od jego kwalifikacji prawnej, w tym prawnokarnej - na oczywistą dezaprobatę z punktu widzenia obowiązujących, aprobowanych w społeczeństwie norm moralnych. Tylko wówczas poczucie sprawiedliwości i słuszności dostatecznie uzasadnia uznanie, że dochodzenie roszczenia stanowi przejaw nadużycia prawa podmiotowego i w jakimkolwiek zakresie nie może korzystać z ochrony prawnej ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 29 października 2021 r., I ACa 167/20, L.).

35.  Zdaniem Sądu orzekającego przy ocenie nadużycia prawa podmiotowego o zachowek należy przede wszystkim per analogiam legis stosować w szczególności przepisy o niegodności dziedziczenia (art. 928 k.c.) i o wydziedziczeniu (art. 1008 k.c.). Z zebranego materiału dowodowego nie wynika jednak, aby powód dopuścił się względem spadkodawczyni jakichkolwiek zachowań określonych abstrakcyjnie w ww. przepisach art. 928 k.c. i art. 1008 k.c. W świetle zeznań świadków i stron, nie budziło wątpliwości, że powód nie dopuścił się względem spadkodawczyni ani osobie jej bliskiej żadnego czynu zabronionego stypizowanego w Kodeksie karnym, a tym bardziej ciężkiego i umyślnego przestępstwa. Nadto, nie podejmował żadnych działań skierowanych przeciwko wolności testowania spadkodawczyni, ani też nie ingerował w porządek dziedziczenia po swojej babci. Nadto, w okolicznościach niniejszej sprawy nie można postawić powodowi zarzutu, że celowo i umyślnie zaniedbał relacji rodzinnych, a jego zachowanie w tym względzie było nacechowane złą wolą.

36.  Na podstawie całokształtu zebranego materiału dowodowego należało uznać, że brak serdeczności w stosunkach rodzinnych należy przede wszystkim łączyć z chorobą powoda. Z dołączonych do akt sprawy opinii wydanych w innych sprawach wynika, że powód od dziecka cierpiał na zaburzenia hiperkinetyczne ( (...)). Z kolei, w następstwie poważnego wypadku z dnia 13 czerwca 2008 roku (uszkodzenie płata czołowego i płatów skroniowych mózgu) powód cierpi na encefalopatię pourazową pod postacią organicznych zaburzeń osobowości, a także na zaburzenia pamięci. Zmiany w osobowości polegały m.in. w braku krytycyzmu, braku kontroli nad własną popędowością czy braku kontroli emocjonalnej (k. 48-49). Należy mieć na względzie, że pozostawiony przez najbliższą rodzinę, w szczególności matkę, która wyjechała za granicę, powód musiał sam radzić sobie ze skutkami wypadku, w szczególności dotyczącymi jego sfery psychicznej. Nadto, niewątpliwie wpływ na ograniczenie relacji rodzinnych wpływ miała osobowość jego matki. Okoliczność ta przewija się zarówno w zeznaniach powoda, jak też zeznaniach pozwanego. Z zeznań świadków i powoda wyłania się obraz matki powoda jako osoby egocentrycznej, roszczeniowej i powodującej konflikty w domu. Z przesłuchania stron wynika, że nie lubiła teściowej, starała się ograniczać kontakty zarówno męża, jak też synów z A. i I. B..

37.  Istotną okolicznością wpływającą na osłabienie więzi powoda z dziadkami była też śmierć ojca w wypadku drogowym. Dopóki bowiem żył R. B. dopóty strony utrzymywały poprawne relacje rodzinne. Ojciec powoda dbał, aby jego dzieci odwiedzały dziadków choćby z okazji ich urodzin czy imienin, a także wspólnie spędzały święta. R. B. był zatem osobą konsolidującą rodzinę, a gdy go zabrakło więzy rodzinne uległy rozluźnieniu. Chłodne relacje rodzinne nie uzasadniają w żadnym stopniu oddalenia powództwa o zachowek, względnie jego miarkowania, jeśli ich źródłem nie jest celowe zachowanie uprawnionego do zachowku. Nadto, należy zauważyć, że na powodzie nie spoczywał obowiązek alimentacyjny wobec babci, choć kwestię tę akcentowała strona pozwana. Zgodnie bowiem z art. 129 §1 k.r.o. obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych - obciąża bliższych stopniem przed dalszymi. Zatem, w świetle tego uregulowania do zapewnienia opieki spadkodawczyni w pierwszej kolejności zobowiązany był pozwany jako bliższy stopniem zstępny. Zresztą, nie sposób zarzucić powodowi, że nie opiekował się babcią, skoro nikt go o taką opiekę nie prosił.

38.  W dalszej kolejności należy wskazać, że pomiędzy powodem a spadkodawczynią, a także pomiędzy powodem a pozwanym nie zaszło jakiekolwiek zdarzenie, które jawiłoby się jako drastyczne, czy motywowane niskimi pobudkami, a które zasługiwałoby na dezaprobatę z punktu widzenia obowiązujących, aprobowanych w społeczeństwie norm moralnych.

(ocena roszczenia co do zasady i wysokości)

39.  Przesądziwszy powyższe, w dalszej kolejności należało ustalić krąg spadkobierców ustawowych po I. B., którzy byliby powołani do dziedziczenia gdyby spadkodawca nie sporządził testamentu.

40.  Zgodnie z treścią art. 931 § 1 k.c. w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Wedle art. 931 § 2 k.c. jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

41.  W niniejszej sprawie nie było sporu co do tego, że spadkodawczyni pozostawiła męża A. B. oraz syna M. B. (1). Drugi z jej synów R. B. zmarł w 2010 roku. W momencie otwarcia spadku po spadkodawczyni natomiast żyli jego dwaj synowie B. B. oraz M. B. (2) (wnukowie spadkodawczyni), którzy stosownie do art. 931 §2 k.c. zostaliby powołani do spadku w razie dziedziczenia ustawowego. Gdyby zatem R. B. dożył otwarcia spadku po matce, to przysługiwałby mu na podstawie ustawy udział w spadku w wysokości 1/3 części. Skoro jednak nie przeżył matki udział ten w częściach równych tj. po połowie przypadałby jego synom.

42.  W tym stanie rzeczy udział powoda w spadku po I. B. w razie dziedziczenia ustawowego wynosiłby 1/6 części (1/3 x ½). Wysokość zachowku należnego powodowi należało określić na połowę udziału spadkowego, jaki przypadłby mu z ustawy. Z zebranego materiału dowodowego nie wynika bowiem, aby powód był niezdolny do pracy.

43.  W świetle stanowiska judykatury istotne pozostaje, że uprzywilejowanie co do sposobu wyliczania zachowku z art. 991 § 1 k.c. dotyczące osób niezdolnych do pracy odnosi się tylko do osób całkowicie, trwale niezdolnych do pracy w momencie otwarcia spadku ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 2 października 2015r., VI ACa 1354/14, L.; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 12 sierpnia 2014 r., I ACa 716/14, L.). Podkreślić przy tym należy, że ocena, czy osoba uprawniona do zachowku była w dniu otwarcia spadku trwale niezdolna do pracy w rozumieniu art. 991 §1 k.c. powinna być dokonana z uwzględnieniem wszystkich okoliczności decydujących o możliwości osiągnięcia przez tę osobę dochodów z pracy zarobkowej. Wynikająca z opinii biegłego częściowa niezdolność do pracy nie sprzeciwia się uznaniu, że uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy jeżeli z okoliczności faktycznych wynika niezbicie, że uprawniony pozbawiony został możliwości wykonywania jakiejkolwiek pracy zarobkowej ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 5 lipca 2016r., I ACa 164/16, OSAK 2016, Nr 3, poz. 6). Z treści dołączonych do odpowiedzi opinii lekarskich wynika, że powód jest tylko częściowo niezdolny do pracy, może wykonywać lekkie prace fizyczne, w tym roboty budowlane.

44.  Zgodnie z dyspozycją art. 993 k.c. substrat zachowku obejmuje czystą wartość spadku powiększoną o wartość darowizn i zapisów windykacyjnych. Ustalenie wartości stanu czynnego spadku następuje poprzez zestawienie i wycenę wszystkich praw (aktywów) należących do spadku, następnie – od tak ustalonej wartości stanu czynnego spadku – odejmuje się wartość stanu biernego (pasywów) spadku. Stosownie do treści art. 993 k.c. przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Czysta wartość spadku powiększona o darowizny doliczane do spadku tworzy substrat zachowku ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 24 stycznia 2018r., I ACa 878/17, L.). Podkreślić należy, iż doliczaniu do spadku podlegają wszystkie darowizny nieobjęte wyliczeniem zawartym w dyspozycji przepisu art. 994 k.c. Powyższe oznacza, że spadkobiercy oraz osoby uprawnione obowiązani są zaliczyć pomiędzy sobą wszystkie darowizny, niezależnie od okresu ich dokonania, natomiast wyjątki od tej zasady reguluje art. 994 k.c. ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 26 stycznia 2017r., I ACa 816/16, L.). Zgodnie z treścią art. 995 § 1 k.c. wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania.

45.  W świetle zebranego materiału dowodowego należało stwierdzić, iż w skład majątku spadkowego po I. B. wchodził jedynie udział w wysokości ½ części w prawie własności stanowiącego odrębną nieruchomość lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w G. przy ul. (...). S. D. 51 kl. I, dla którego Sąd Rejonowy w Gdyni prowadzi księgę wieczystą nr (...). Wartość tego udziału została ustalona na podstawie opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości na kwotę 181.500 zł (wartość całego prawa biegła wyceniła na kwotę 363.000 zł). Nie wykazano żadnych długów spadkowych, a także podlegających doliczeniu darowizn. W związku z tym substrat zachowku należało określić na kwotę 181.500 zł.

46.  Zważywszy, iż zgodnie z treścią art. 991 §1 k.c. powodowi należy się zachowek w wysokości połowy wartości udziału spadkowego przypadającego na skutek dziedziczenia po I. B., tj. w wysokości 1/12 substratu zachowku, wysokość przysługującego mu roszczenia należało określić na kwotę 15.125 zł.

47.  Mając powyższe na względzie, na mocy art. 991 k.c. Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 15.125 zł.

48.  O odsetkach Sąd orzekł na mocy art. 481 § 1 i 2 k.c. i zasądził je od należności głównej od dnia wniesienia pozwu, tj. od dnia 29 marca 2023r. do dnia zapłaty. Jak wskazuje się w orzecznictwie w zobowiązaniu łączącym uprawnionego do zachowku i spadkobiercę należy dostrzec elementy zobowiązania bezterminowego, co oznacza, że określenie terminu spełnienia świadczenia pieniężnego w tym zobowiązaniu następuje w wyniku wezwania dłużnika (spadkobiercy) do zapłaty (art. 455 k.c.), a nie dopiero od dnia wyrokowania w przedmiocie uprawnienia do zachowku ( vide: wyrok SA w Warszawie z dnia 5 czerwca 2019 roku, VI ACa 38/18, L.). Powód nie wykazał, że przed wytoczeniem niniejszego powództwa wzywał pozwanego do dobrowolnej zapłaty zachowku. W związku z powyższym pierwsze wezwanie do zapłaty stanowił pozew wniesiony w niniejszej sprawie, który został pozwanemu doręczony w dniu 14 marca 2023 roku. Sąd przyjął 14 – dniowy termin do zapłaty, uznając, że taki termin był wystarczający do należytej oceny roszczenia, konsultacji z prawnikiem czy zebrania sumy pieniężnej.

VI.

(koszty procesu)

49.  O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. i zgodnie z zasadą stosunkowego rozdzielenia kosztów w razie częściowego uwzględnienia żądań, uznał, że każda ze stron winna zostać obciążona kosztami w stosunku, w jakim uległa w niniejszym sporze, tj. powód w zakresie 80 %, a pozwany w 20 %. Na podstawie art. 108 §1 k.p.c. Sąd rozstrzygnął jedynie o zasadach poniesienia przez strony kosztów procesu, pozostawiając szczegółowe ich wyliczenie referendarzowi sądowemu po zakończeniu postępowania.

50.  Zdaniem Sądu brak było podstaw do odstąpienia od obciążenia powoda kosztami procesu, albowiem rażąco przeszacował wysokość swojego roszczenia. Przed wniesieniem pozwu powód winien był dokonać należytego oszacowania wartości majątku spadkowego, choćby na podstawie zamieszczonych w Internecie ofert sprzedaży nieruchomości zbliżonych, położonych w podobnej okolicy, co lokal będący częścią majątku spadkowego. Tymczasem wskazana kwota została podana w sposób całkowicie dowolny, bez jakiegokolwiek odniesienia do cen rynkowych. W tym stanie rzeczy, brak było podstaw do obciążenia pozwanego kosztami procesu w całości.